Τίτλος διδακτικού σεναρίου

«Φωνές παιδιών για τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και το Ολοκαύτωμα»

Η πρόταση που γίνεται βασίζεται στον σχεδιασμό του μαθήματος της λογοτεχνίας όπως υλοποιείται στο ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ (Σχολείο 21ου αιώνα)-Νέο πρόγραμμα σπουδών και στο Πρόγραμμα Σπουδών για τα μαθήματα Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και Γραμματεία, Νέα Ελληνική Γλώσσα και Νέα Ελληνική Λογοτεχνία της Α΄ τάξης Γενικού Λυκείου

Εισαγωγή

Το θέμα του Ολοκαυτώματος επηρέασε πολλούς συγγραφείς από πολλές χώρες, Εβραίους και μη, και γονιμοποίησε με εξαιρετικό τρόπο τη δουλειά τους. Σε πολύ λίγα βιβλία περιγράφεται ο τρόμος όπως τον συναντάμε στις φωτογραφίες. Εξάλλου, έχουν γραφτεί για το θέμα και πολλά εφηβικά βιβλία που είναι τόσο ποιοτικά και θέτουν τόσο βαθείς προβληματισμούς ώστε να μπορούν να διαβαστούν και από ενηλίκους. Τα παιδικά βιβλία είναι μία ξεχωριστή κατηγορία στην οποία δεν είναι η στιγμή να επεκταθούμε. Ας πούμε μόνο ότι ακριβώς για να είναι κατάλληλα για παιδιά χάνουν, κάποιες φορές, από τη λογοτεχνικότητά τους. Τα αυτοβιογραφικά κείμενα και μάλιστα τα ημερολόγια (δυστυχώς μόνο ένα από τα τρία είναι επιζώντος) είναι τα αυθεντικότερα κείμενα σχετικά με το θέμα μας. Εκεί η «φωνή» είναι αυθεντική και όχι πεποιημένη, χωρίς βεβαίως αυτό να σημαίνει ότι η μυθοπλασία δεν έχει προσφέρει εξαιρετικά κείμενα και «φωνές παιδιών».

Ο σκοπός διδασκαλίας κειμένων που έχουν σχέση με το Ολοκαύτωμα δεν είναι πρωτίστως να μάθουν τα παιδιά για το οριακό αυτό ιστορικό γεγονός. Αυτό είναι καθήκον του μαθήματος της Ιστορίας. Σκοπός μας είναι μέσω της λογοτεχνίας που έχει —ούτως ή άλλως— γραφτεί με θέμα το Ολοκαύτωμα να διαβάσουν τα παιδιά «καλή λογοτεχνία» και να δουν τον τρόπο με τον οποίο έχει αποτυπωθεί μέσω των παιδιών-ηρώων των βιβλίων η φρίκη του πολέμου, η αδικία, ο πόνος...

Ο τίτλος του σεναρίου είναι χαρακτηριστικός γιατί έχουμε επιλέξει κείμενα μυθοπλασίας ή αυτοβιογραφικά σχετικά με παιδιά και τις εμπειρίες τους στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τα βιβλία αυτά αφηγούνται ιστορίες παιδιών: ιστορίες που έγιναν αφορμή να μεγαλώσουν απότομα, ιστορίες αυθεντικές που δρομολογούν συναντήσεις με τη μεγάλη Ιστορία και τα παρεπόμενά της. Τα όσα ιστορούν τα βιβλία μυθοπλασίας δεν είναι τρομακτικά σε πρώτο επίπεδο. Εμπεριέχουν τη φρίκη εμμέσως, την υπαινίσσονται και την υπονοούν. Είναι περισσότερο κείμενα που έχουν ως φόντο τον Πόλεμο και το Ολοκαύτωμα. Τα λογοτεχνικά κείμενα μπορούν να συγκινήσουν τα παιδιά και να τα κάνουν να μπουν στο πετσί του άλλου.

Τα αυτοβιογραφικά κείμενα είναι αδιάψευστοι μάρτυρες των γεγονότων και οι μυθοπλασίες (άλλοτε βασισμένες σε εμπειρίες του συγγραφέα, άλλοτε όχι) φτιάχνουν τον κόσμο του πολέμου φέρνοντάς τον στο επίπεδο των παιδιών. Παράλληλα με αυτά, τα κείμενα μυθοπλασίας, γραμμένα είτε από Εβραίους και μη Εβραίους συγγραφείς, κατασκευάζουν τη «φωνή» Εβραίου παιδιού που είτε μιλά από το παρελθόν είτε μιλά τώρα για το παρελθόν.

Στην ενότητα θα χρησιμοποιηθούν τόσο βιβλία ενηλίκων (για την ενημέρωση των εκπαιδευτικών) όσο και παιδικά βιβλία, με διαβαθμισμένη δυσκολία για παιδιά με διαφορετική σχέση με την ανάγνωση. Είναι πολύ σημαντικό να διαβάσουν όλα τα παιδιά ένα ολοκληρωμένο κείμενο σχετικό με το θέμα μας.

Η αξιοποίηση των προσωπικών μαρτυριών των αυτοβιογραφικών κειμένων, η οποία κατατάσσεται στο γραμματειακό είδος των αυτοβιογραφικών αφηγήσεων πολέμου και στη λογοτεχνία του τραύματος (Αμπατζοπούλου, 2012), δεν μπορεί να γίνει ανεξάρτητα από τα ιστορικά συμφραζόμενα. Ο μαθητής, μελετώντας την προσωπική ιστορία ενός επιζώντος, ταυτίζεται με την ιστορία του ήρωα σε ένα πλαίσιο ιστορικών συσχετισμών της προσωπικής ιστορίας ενός ανθρώπου με την ιστορία του Ολοκαυτώματος.

Το σενάριο θέτει στο κέντρο του τον άνθρωπο και συγκεκριμένα τα παιδιά, χωρίς, βεβαίως, να αφήνει απέξω το ιστορικό πλαίσιο των γεγονότων, προσπαθώντας να μη μετατραπεί το μάθημα της λογοτεχνίας σε μάθημα ιστορίας.

Ελπίδα μας είναι πάντοτε η κατανόηση και η ενσυναίσθηση ώστε να μην επαναληφθούν τα τραγικά γεγονότα.

Σκοποθεσία

Με τη διδασκαλία του σεναρίου επιδιώκουμε οι μαθητές και οι μαθήτριες:

•  Να μάθουν για τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και για το Ολοκαύτωμα.
•  Να κατανοήσουν ότι μέσω της λογοτεχνίας μαθαίνουμε για την πολιτική ιστορία και για τις ιστορίες των ανθρώπων.
•  Να αντιληφθούν ότι η λογοτεχνία εμπεριέχει και αναδεικνύει όλους τους ρόλους (των φίλα προσκείμενων στους Ναζί, των εχθρών τους).
•  Να διακρίνουν (όπου έχει νόημα —κυρίως στις αυτοβιογραφίες) πότε γράφτηκε το κείμενο: όταν συμβαίνουν τα γεγονότα ή μετά από αυτά;
•  Να συγκρίνουν (όπου αυτό έχει νόημα) την ιστορία του συγγραφέα, την ιστορία (ή τις ιστορίες )του κειμένου και να τις συγκρίνουν με τη δική τους ιστορία (ιστορία συγγραφέα, κειμένου, αναγνώστη).
•  Να κατανοήσουν τους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους ο Β΄Παγκόσμιος Πόλεμος και το Ολοκαύτωμα γονιμοποίησαν λογοτεχνικά κείμενα (αυτοβιογραφικά με ιστορικά στοιχεία ή και μυθοπλασίας).
•  Να κατανοήσουν τη σημασία των ταυτοτήτων (εθνικών, θρησκευτικών) στα κείμενα και της σημασίας τουε για την πλοκή
•  Να κατανοήσουν ότι η ταυτότητα δεν είναι μία για κάθε άνθρωπο και κάθε άλλο παρά σταθερή στους κρίσιμους καιρούς. Ο πόλεμος εξαναγκάζει τους ανθρώπους σε συμπεριφορές που δεν θα είχαν εκτός πολέμου.
•  Να κατανοήσουν ότι οι δύσκολες καταστάσεις επιφέρουν τραύματα στους ανθρώπους τα οποία επουλώνονται πολύ δύσκολα. Κάποιες φορές τα τραύματα μετουσιώνονται σε λογοτεχνία.
•  Να κατανοήσουν τη σημαντική θέση της ιστορικής μνήμης, της αυτογνωσίας, της γνώσης της ιστορίας για την κατανόηση του παρελθόντος.
•  Να μπουν οι μαθητές και οι μαθήτριες «στο πετσί του άλλου».

Δεξιότητες

Με την ολοκλήρωση της διδασκαλία του σεναρίου επιδιώκουμε οι μαθητές και οι μαθήτριες να είναι σε θέση:

• Να εντοπίζουν τις τεχνικές με τις οποίες η λογοτεχνία έχει αποδώσει τον Πόλεμο και το Ολοκαύτωμα (περιγραφές, ημερολόγιο, διάλογοι…).
• Να εντοπίζουν τη «φωνή» την εστίαση στο κείμενο (φωνή ενηλίκου, φωνή παιδιού) και, επιπλέον, πότε μιλά ο αφηγητής: τότε ή τώρα;
• Να εντοπίζουν τις ιδέες των ηρώων και να τις συσχετίζουν με τις κοινωνικές και ιστορικές συνθήκες.
• Να ερμηνεύουν την αντίδραση των ηρώων σε συνθήκες πολέμου και μεγάλου κινδύνου για την προσωπική τους ζωή.
• Να αναγνωρίζουν και να περιγράφουν τον τρόπο με τον οποίο ένας λογοτεχνικός ήρωας καθορίζει και καθορίζεται από το κοινωνικό του περιβάλλον.
• Να γράφουν το ημερολόγιο του ήρωα.
• Να συντάσσουν εισαγωγή, περίληψη και οπισθόφυλλο των μυθιστορημάτων που διάβασαν.
• Να συγγράφουν ερευνητικές εργασίες για τις χώρες στις οποίες ζουν οι ήρωες, με παράλληλη σύνδεση με το μάθημα της Ιστορίας και της Κοινωνιολογίας και πλαισίωση με φωτογραφίες και μουσική. Παρουσίαση της εργασίας με λογισμικό παρουσίασης.
• Να κρίνουν τους ήρωες του μυθιστορήματος και να μπορούν να μιλούν για τα συναισθήματα που τους γεννήθηκαν ενώ διάβαζαν όσα έζησαν και έπραξαν.
• Να κατασκευάζουν χρονολόγιο με τα έργα που διαβάστηκαν, τα γεγονότα στα οποία αναφέρονται, τα γεγονότα της εποχής του συγγραφέα με παράλληλη έκθεση καλλιτεχνικού και φωτογραφικού υλικού.

Περιεχόμενο

Εκπαιδευτικό υλικό

• Φωτογραφίες
• Ταινίες
• Τραγούδια
• Επισκέψεις σε μνημεία

Στην Εισαγωγή στο site τονίζουμε:
«Πολύ συνειδητή επιλογή μας είναι να αποφευχθούν φωτογραφίες φρίκης και αποτύπωσης τρομακτικών σκηνών. Αρκετές βλέπουν οι μαθητές και οι μαθήτριες στην τηλεόραση. Λ.χ. ο σωρός των αποσκευών από το Μουσείο του Άουσβιτς σήμερα ή τα παιδικά παιχνίδια και ο σωρός των παπουτσιών υπαινίσσονται το τραγικό γεγονός χωρίς να το αποτυπώνουν ρεαλιστικά. Η μουσική και οι ταινίες μικρού μήκους που επιλέχθηκαν επιχειρούν να συγκινήσουν τους μαθητές υπαινικτικά».

Αυτός είναι και ο λόγος που προτείνουμε να δουλέψουμε κατ’ αρχήν με φωτογραφίες που δεν δείχνουν τον τρόμο και τη φρίκη του Ολοκαυτώματος ρεαλιστικά. Οι εικόνες αυτές έχουν τραβηχτεί στο στρατόπεδο του Άουσβιτς-Μπίρκενάου και μπορούν να χρησιμοποιηθούν και να αναπαραχθούν ελεύθερα.

Η πύλη του στρατοπέδου του Μπίρκενάου (Φωτογραφία του Θανάση Καρούλη - operater tv)

Κοιτώνες στο Μπίρκενάου (Φωτογραφία του Θανάση Καρούλη - operater tv)

Στο τέλος της πορείας των ζώντων* (Γλωσσάρι) όσοι το επιθυμούν γράφουν τα ονόματα των συγγενών που έχουν χάσει, μία ευχή ή, απλώς, το όνομά τους

΄Αποψη του Άουσβιτς

Σωροί παπουτσιών (Μουσείο Ολοκαυτώματος Άουσβιτς)

Παιχνίδια και παιδικά ρούχα (Μουσείο Ολοκαυτώματος Άουσβιτς)

Βαλίτσες νεκρών Εβραίων, στους οποίους δίνονταν η εντολή να γράψουν το όνομά τους ώστε να μπορούν να τις ξαναβρούν (Μουσείο Ολοκαυτώματος Άουσβιτς)

Ταινίες

Για το Ολοκαύτωμα υπάρχουν πολλές ταινίες. Από αυτές διαλέξαμε τρεις:

 

1. την ελληνική ταινία του Βασίλη Λουλέ (2012) Φιλιά εις τα παιδιά που μπορεί να συνδυαστεί με την ανάγνωση του βιβλίου της Ροζίνας Πάρδο 548 ημέρες Με άλλο όνομα.

2. Herman, Mark (2008) The boy in the striped pijamas που μπορεί να συνδυαστεί με τη διδασκαλία του βιβλίου μυθοπλασίας Το αγόρι με τη ριγέ πιτζάμα

3. Polanski Roman (2002) Ο πιανίστας

Λίγα λόγια για την ταινίαΚριτική για την ταινία

Λίγα λόγια για την ταινίαΚριτική για την ταινία

Λίγα λόγια για την ταινίαΚριτική για την ταινία

 

Τραγούδια

Θύματα του Ολοκαυτώματος δεν υπήρξαν μόνον οι Εβραίοι. Φυσικά, αυτοί ήταν οι περισσότεροι. Τη θηριωδία των Ναζί όμως δοκίμασαν οι κομμουνιστές, οι ρομά, οι διανοητικά ανάπηροι, οι ομοφυλόφιλοι… Όπως και με τη λογοτεχνία, έτσι και στη μουσική το Ολοκαύτωμα ενέπνευσε διάφορα είδη μουσικής: έντεχνης, κλασσικής, λαϊκής, pop για πολλές κατηγορίες θυμάτων. Οι μαθητές και οι μαθήτριες μπορούν να κάνουν και περαιτέρω έρευνα στο διαδίκτυο.

Μάουτχάουζεν&nbsp(μουσική Μίκη Θεοδωράκη, στίχοι Ιάκωβου Καμπανέλλη)

Τραγούδι των ρομά για το Άουσβιτς (Gypsy holocaust Auschwitz song Latcho Drom)

Never Forget the Holocaust Schindler’s List Violin

Holocaust Dedication Song “Yiskerem”

Στίχοι - σχόλια

Στίχοι - σχόλια

Στίχοι - σχόλια

Στίχοι - σχόλια

 

NEVER AGAIN - A song to remember the Holocaust

 

Holocaust-Mad World

 

Nuit Et Brouillard-Jean FERRAT

 

Περίμενέ με Θεσσαλονίκη

Στίχοι - σχόλια

Στίχοι - σχόλια

Στίχοι - σχόλια

Στίχοι - σχόλια

 

Εάν το σενάριο διδάσκεται σε πόλεις που έχουν Εβραϊκά Μουσεία (Αθήνα, Θεσσαλονίκη) είναι καλό να τα επισκεφτούμε με τους μαθητές και τις μαθήτριές μας, πλαισιώνοντας τη διδασκαλία της ενότητας και για να την κατανοήσουν τα παιδιά καλύτερα. Μπορούμε να εντάξουμε τις επισκέψεις αυτές και στις τρείς φάσεις της διδασκαλίας μας.

 

Εβραϊκό Μουσείο της Ελλάδος (στην Αθήνα)

 

Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης

Μνημεία

• Αθήνα
• Εξωτερικό μνημείο ΑΠΘ
• Εξωτερικό μνημείο ΑΠΘ
• Εσωτερικό μνημείο ΑΠΘ, έργο του Ξενή Σαχίνη
• Εσωτερικό μνημείο ΑΠΘ, έργο του Ξενή Σαχίνη
• Συναγωγή στο Μπαρμπούτα, η εβραϊκή γειτονιά της Βέροιας
• Συναγωγή στο Μπαρμπούτα, η εβραϊκή γειτονιά της Βέροιας
• Συναγωγή στο Μπαρμπούτα, η εβραϊκή γειτονιά της Βέροιας
• Η Συναγωγή στην Κω
• Η Συναγωγή στην Κω
• Οδοσήμανση στην Κέρκυρα
• Οδοσήμανση στην Κέρκυρα
• Θεσσαλονίκη
• Βόλος

Υλοποίηση

Το σενάριο ακολουθεί τον σχεδιασμό που έχει υιοθετηθεί στα νέα πιλοτικά προγράμματα διδασκαλίας. Βλ. «Μέρος ΙΙ. Tα εκπαιδευτικά σενάρια στη διδασκαλία της λογοτεχνίας στο σχολείο»

Α' φάση Πριν την ανάγνωση

I. Στην πρώτη φάση της διδασκαλίας δείχνουμε σε όλη την τάξη 3 καρτ ποστάλ κατ’ αρχήν από την μπροστά όψη τους και ζητούμε από τους μαθητές και τις μαθήτριες να τις περιγράψουν: μία βαλίτσα, οδηγίες τύπου εφηβικού περιοδικού για το πώς να φαίνονται τα κορίτσια υγιή και κάρτα με θερμιδικές πληροφορίες.

Οι κάρτες προέρχονται από εκπαιδευτικό υλικό του Yad Vashem

Οι κάρτες δεν είναι τόσο αθώες όσο φαίνονται στην αρχή. Διαβάζουμε και μεταφράζουμε το πίσω μέρος κάθε κάρτας. Χωρίζουμε την τάξη σε τρείς ομάδες και ζητούμε να απαντήσουν σε μία ερώτηση:

1. Αν είχαν μόνο πέντε λεπτά ώστε να ετοιμάσουν μία βαλίτσα, για ένα ταξίδι κάτω από άγνωστες συνθήκες και προορισμό, όπως τότε οι Εβραίοι, τι θα έβαζαν μέσα;

2. Μπορούν να γράψουν δύο παραγράφους από το ημερολόγιο αυτού του κοριτσιού;

3. Μπορούν να καταγράψουν τη δική τους ημερήσια κατανάλωση θερμίδων; Σε ολομέλεια η τάξη συζητά αυτά που συζήτησαν και έγραψαν οι επιμέρους ομάδες.

 

 

 

II. Καθοδηγούμε τα παιδιά πώς να δουν την ταινία μικρού μήκους (3΄): Ο μονόκερως από πορσελάνη

Πριν τη δουν αναθέτουμε:

• Να προσέξουν τους ήρωες (πόσοι, ποιοι είναι).
• Να μπορούν να αφηγηθούν την πλοκή της ταινίας.
• Να προσέξουν τον τρόπο με τον οποίο ο σκηνοθέτης μεταφέρεται από το παρελθόν στο παρόν, δηλαδή, όπως πολύ συχνά συμβαίνει στις αφηγήσεις τόσο στη λογοτεχνία όσο και στον κινηματογράφο, ο χρόνος της αφήγησης (η μυθοπλασία, η ιστορία όπως την αφηγείται ο «αφηγητής») είναι διαφορετικός από τον χρόνο της ιστορίας (από τη σειρά με την οποία συνέβησαν τα γεγονότα στην πραγματικότητα.
• Πόσα σκηνές έχει η ταινία.
• Συζητούμε την ταινία. Αναφερόμαστε στα ιστορικά περιστατικά. Έχουμε ήδη εισαχθεί στο θέμα που θα πραγματευθούμε: Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, Ολοκαύτωμα, παιδιά.

 

 

IIΙ.Διαβάζουμε στην τάξη όλοι μαζί το διήγημα του Δημήτρη Χατζή, «Σαμπεθάι Καμπιλής», σσ. 70-96.

Το διήγημα μας δίνει την αφορμή να συζητήσουμε πολλά θέματα που ανακύπτουν όταν ασχολούμαστε με το ζήτημα του σεναρίου: τα στερεότυπα που υπήρχαν για τους Εβραίους, για τις κατηγορίες των Εβραίων στην Ελλάδα (Ρωμανιώτες και Ισπανοεβραίοι), για τα επαγγέλματα που έκαναν οι Εβραίοι των Ιωαννίνων, για την πολυ-πολιτισμικότητα της πόλης και την ιστορία της με τους μωαμεθανούς που έφυγαν με την ανταλλαγή πληθυσμών. Επιπλέον, μαθαίνουμε για τον Γιοσέφ Ελιγιά. Πληροφορούμαστε για την ενσωμάτωση των Εβραίων στη χριστιανική κοινωνία των Ιωαννίνων.

Υιοθετώντας την παιδαγωγική αρχή του Yad Vashem θέλουμε να κατανοήσουν οι μαθητές και οι μαθήτριές μας ότι οι Εβραίοι δεν υπήρξαν για να οδηγηθούν στο Ολοκαύτωμα. Υπήρχαν και πριν και κάποιοι συνέχισαν να υπάρχουν και μετά από αυτό.

IV. Προβάλουμε τις φωτογραφίες από την εκτόπιση των εβραίων των Ελλήνων (25 Μαρτίου 1944). Κλείνουμε την πρώτη φάση με συζήτηση για τις Εβραϊκές Κοινότητες στην Ελλάδα

Β' φάση Κατά την ανάγνωση

Έχοντας επιλέξει επτά μυθιστορήματα διαβαθμισμένης δυσκολίας και επτά αυτοβιογραφίες, χωρίζουμε τους μαθητές σε ομάδες των 4-5 ατόμων και αναθέτουμε σε κάθε ομάδα να διαβάσει (στο βαθμό που το κάθε παιδί μπορεί) από ένα μυθιστόρημα και μία μαρτυρία. Στόχος μας είναι να δουλέψουν σε ομάδες αλλά και εντός της ομάδας το κάθε παιδί να κάνει όσα μπορεί και με τον ρυθμό που μπορεί. Οι ομάδες είναι μικτές: ικανότητας αλλά και ενδιαφέροντος για τα βιβλία που θα παρουσιάσουμε όσο πιο γλαφυρά γίνεται (βλ. Περιεχόμενο). Στην παρουσίαση των βιβλίων από την πλευρά των εκπαιδευτικών γίνεται υπαινικτικά και ο τρόπος εργασίας των μαθητών και μαθητριών.

Στη διάρκεια της ανάγνωσης (που για ευκολία των μαθητών χωρίζουμε σε στάδια, λ.χ. σε δύο βδομάδες θα έχετε διαβάσει τόσα κεφάλαια) τα παιδιά έχουν μπροστά τις εργασίες που τους ζητούμε να κάνουν, λ.χ. ο τάδε μαθητής θα αναλάβει αυτές τις εργασίες, ο δείνα τις άλλες…. Aυτό είναι ευκολότερο για τα παιδιά, καθώς τους ανατίθενται συγκεκριμένες εργασίες. Φυσικά, στην πορεία είμαστε ευέλικτοι για κάθε αλλαγή που επιθυμήσουν οι μαθητές μας. Η κάθε ομάδα θα κάνει τις δικές της εργασίες εστιάζοντας στον μικρό ήρωα ή στους ήρωες που υπάρχουν κάθε φορά, θα φτιάξει το πορτραίτο των ηρών του βιβλίου και ένα χρονολόγιο με τις βασικές πληροφορίες, τα γεγονότα στα οποία αναφέρεται, ενδεχομένως τα γεγονότα της εποχής του συγγραφέα, με παράλληλη έκθεση καλλιτεχνικού και φωτογραφικού υλικού. Τα χρονολόγια θα συντεθούν στο τέλος, μετά τις παρουσιάσεις των βιβλίων όλων των ομάδων, σε ένα χρονολόγιο με τους ήρωες να πρωταγωνιστούν σ’ αυτά. Λ.χ. Οι Γερμανοί υποχρεώνουν τους κατοίκους να κυκλοφορούν με κίτρινο αστέρι… Η Άννα και η οικογένειά της εγκαθίστανται στη σοφίτα... Η Άννα αρχίζει το ημερολόγιό της… Ο πόλεμος τελειώνει…

Οι εργασίες για κάθε βιβλίο μπορεί να είναι:

• Έρευνα για τον συγγραφέα (βιογραφικά στοιχεία που να σχετίζονται με τα κείμενά του), έρευνα για την εποχή του κειμένου και των ηρώων
• Ερμηνεία της αντίδρασης των ηρώων σε συνθήκες πολέμου και μεγάλου κινδύνου για την προσωπική τους ζωή
• Περιγραφή του τρόπου με τον οποίο ένας λογοτεχνικός ήρωας καθορίζει και καθορίζεται από το κοινωνικό του περιβάλλον
• Παρουσίαση των ηρώων και των συναισθημάτων που τους γεννήθηκαν ενώ διάβαζαν όσα έζησαν και έπραξαν οι ήρωες
• Μετάπλαση ιστοριών/κεφαλαίων/σκηνών: αλλάζουμε το τέλος τους, το ύφος τους, προσθέτουμε ενδιάμεσα επεισόδια στην πλοκή
• Συγγραφή ημερολογίου του ήρωα
• Εικονογράφηση των κειμένων με εικαστικά έργα, φωτογραφίες ή άλλες εικόνες και παρουσίασή τους με ένα λογισμικό παρουσίασης
• Κατασκευή αφίσας για το/τα βιβλίο/α που διάβασαν
• Σύνταξη εισαγωγής, περίληψης και οπισθόφυλλο των βιβλίων
• Συγκρότηση ανθολογίας με κείμενα σχετικά με το θέμα
• Συγγραφή ερευνητικών εργασιών για το κεντρικό θέμα του κειμένου για τις χώρες στις οποίες ζουν οι ήρωες, με παράλληλη σύνδεση με το μάθημα της Ιστορίας και της Κοινωνιολογίας και πλαισίωση με φωτογραφίες και μουσική. Παρουσίαση της εργασίας με λογισμικό παρουσίασης.

Αφού ολοκληρωθεί η ανάγνωση και οι εργασίες που ανατέθηκαν στα παιδιά, προχωρούμε στην παρουσίαση των εργασιών των βιβλίων που διαβάστηκαν. Οι μαθητές των άλλων ομάδων έχουν μπροστά τους φύλλα εργασίας που τους βοηθούν αφ’ ενός μεν να παρακολουθούν τα βιβλία που παρουσιάζονται, αφ’ ετέρου να ολοκληρώσουν την ομαδική εργασία όλης της τάξης που είναι το χρονολόγιο και η, κατά περίπτωση, σύγκριση των κειμένων μεταξύ τους (μία διδακτική ώρα για κάθε ομάδα).

Στο τέλος και μετά την παρουσίαση όλων των ομάδων η τάξη συζητά για όλα τα βιβλία εντοπίζοντας:

• τις τεχνικές με τις οποίες η λογοτεχνία έχει αποδώσει τον Πόλεμο και το Ολοκαύτωμα (περιγραφές, ημερολόγιο, διάλογοι…)
• τη «φωνή» την εστίαση στο κείμενο (φωνή ενηλίκου, φωνή παιδιού) και, επιπλέον, πότε μιλά ο αφηγητής: τότε ή τώρα;
• τις ιδέες των ηρώων συσχετίζοντάς τες με τις κοινωνικές και ιστορικές συνθήκες.

Γ' φάση Μετά την ανάγνωση

I. Η διδασκαλία του σεναρίου μπορεί να ολοκληρωθεί με την πραγματοποίηση μιας ημερίδας όπου οι μαθητές και οι μαθήτριες θα παρουσιάσουν τις συνθετικές εργασίες τους, ατομικές και ομαδικές, στο μαθητικό κοινό, καθώς και στους υπόλοιπους καθηγητές και γονείς και θα είναι σε θέση να ενημερώσουν και να λύσουν απορίες για το θέμα που πραγματεύτηκαν και για τα συναισθήματά τους. Εάν έχουν τη σωστή καθοδήγηση οι μαθητές και οι μαθήτριες μπορούν να δραματοποιήσουν σκηνές από τα βιβλία που διάβασαν. Τα εξώφυλλα των βιβλίων σκανάρονται και τοποθετούνται σε πίνακα. Κατασκευάζουμε χρονολόγιο με τις βασικές ημερομηνίες που παίζουν σημαντικό ρόλο στα βιβλία που διαβάσαμε. Φτιάχνουμε έναν πίνακα με λίγες πληροφορίες για τη ζωή των παιδιών που πρωταγωνιστούν στα βιβλία που διαβάσαμε.
II. Μπορεί να προβληθεί και η ταινία του Βασίλη Λουλέ Φιλιά εις τα παιδιά. Στην περίπτωση αυτή θα πρέπει να έχουμε δει προηγουμένως την ταινία αφού καθοδηγήσουμε πρώτα τα παιδιά σε σχέση με τους πέντε ήρωες, με την μαρτυρία, την αφήγηση, τα ντοκουμέντα, τη συνέντευξη ... Και εδώ προσέχουμε τον χρόνο της αφήγησης και τον χρόνο της ιστορίας.
Μία ιδέα θα ήταν να χωριστεί η τάξη σε πέντε ομάδες: η ομάδα της Ευτυχίας που λέει: «Ένιωθα ξένη με τους συμμαθητές μου. Από πού κατέβηκες εσύ, σαν να κατέβηκα από αστέρι» όταν οι γονείς της αποφασίζουν να μην επιστρέψουν στα Γιάννενα και μένουν οριστικά στην Αθήνα. Η ομάδα του Σήφη που πέρασε την περίοδο που ήταν κρυμμένος με την παραμάνα του και δεν αναγνώρισε τους γονείς του μας θυμίζει το εξαιρετικό βιβλίο του Ερίκ-Εμανουέλ Σμίτ (2007[2004]). Το παιδί του Νώε, που έχουμε διαβάσει. Η ομάδα της Ροζίνας που μετράει με μέρες τον εγκλεισμό και όχι με χρόνια, 548 μέρες μέτρησε και κατέγραψε στο πολύτιμο ημερολόγιό της, όχι ενάμιση χρόνο. Η Ροζίνα υπολογίζει τα 8 παιδιά που έκαναν αυτή και οι δύο αδελφές της και τα εννιά της εγγόνια και τα λογαριάζει για απογόνους των ευεργετών της. Η ομάδα του Μάριου μαθαίνει ότι ο πατέρας του πριν πεθάνει «έδωσε μία μάχη», παίρνοντας μέρος στην αντίσταση στο Άουσβιτς. Τέλος, η ομάδα της Σέλυς που θέλει να καταγράψει μαζί με την περιουσία της οικογένειας (όπως υποχρέωσαν οι Γερμανοί του Εβραίους της Θεσσαλονίκης να κάνουν) και την κούκλα της μαζί με το παπλωματάκι της που είχε παραγγείλει σε ειδικό παπλωματά.
Η κάθε ομάδα θα αφηγηθεί γραμμικά σε γ΄ πρόσωπο ή σε α΄ πρόσωπο εν είδει ημερολογίου τη ζωή των παιδιών αυτών. Μπορούν οι ομάδες να φτιάξουν και ένα χρονολόγιο που θα συνδυάζει έναν χάρτη των μετακινήσεώ τους.
Η σημαντική αυτή ταινία δεν είναι μία ακόμη ταινία για το Ολοκαύτωμα. Είναι ένα αφιέρωμα για την παιδική ηλικία παιδιών που ήταν κρυμμένα στο Ολοκαύτωμα. Εδώ έχουμε την αναδίπλωση της παιδικής ηλικίας πέντε αφηγητών οι οποίοι αφηγούνται τα παθήματά τους μιλώντας κατ' αρχήν στη γλώσσα τους ως παιδιών, στο βαθμό που αυτό είναι εφικτό, βεβαίως, και με όσες «διορθώσεις» κάνει η μνήμη. Στη συνέχεια, μιλούν για το παρόν τους. Φυσικά, το πλαίσιο είναι ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, η Ελλάδα και το Ολοκαύτωμα, αλλά αυτός που πρωταγωνιστεί πραγματικά είναι η παιδική ηλικία.

 

Σχόλιο Ελένης Χοντολίδου για την ταινία

Games people play
«Παιχνίδια» ενηλίκων και παιχνίδια παιδιών. Παιχνίδια στα home movies του παρελθόντος. Παιχνίδια απλά, της φαντασίας, της σιωπής και της στέρησης, παιχνίδια που κάνουν την τραγωδία να μοιάζει πιο ανθρώπινη, ή καλύτερα τα παιδιά μέσω του παιχνιδιού τους να φέρνουν την τραγωδία πιο κοντά τους. Ο λόγος για το παιχνίδι είναι πλούσιος και αποκαλυπτικός: «δεν θυμάμαι να έπαιζα εκείνον τον καιρό, στο γκέτο δεν μπόρεσα να παίξω». «Σαν παιδιά σκαρφαλώναμε και μαζεύαμε καρύδια». «Ήθελα να παίξω με το αλογάκι μου». Κρυμμένα παιδιά που παίζουν στην κουπαστή της ταράτσας το πλοίο και αρμενίζουνε σε θάλασσες ελεύθερες από Γερμανούς, κούκλες από πανί... Παιδιά που βλέπουν το τραμ να περνά.
Ακόμη και η αλλαγή ονομάτων λειτουργεί σαν παιχνίδι στα παιδικά μάτια: από Μάριος Κωστάκης, από Σέλυ Καίτη, κ.ο.κ. Ας αναλογιστούμε τι σημαίνει το όνομά μας («ψυχή μας είναι το όνομά μας») και ας κατανοήσουμε ότι η σωτηρία περνάει μέσα από την εξωτερική αλλαγή ταυτότητας.
Και αίφνης, «αισθάνθηκα ότι δεν είμαι πια παιδί, η Κατοχή μας έκανε ώριμες.

 

Μηχανισμοί ψυχικής ανθεκτικότητας
Αυτό που διαπερνά την ταινία είναι οι μηχανισμοί της ψυχικής ανθεκτικότητας. Η ταυτότητα κάθε άλλο παρά στατική είναι στους κρίσιμους καιρούς του Πολέμου. Στον πόλεμο γίνομαι αυτός που είμαι λόγω και μέσω του Πολέμου, και όντας Εβραίος υφίσταμαι αυτά που υφίσταμαι γιατί είμαι αυτός που είμαι. Και οι πέντε ήρωες, εάν αναλογιστούμε την έλλειψη θεραπευτικής πρακτικής όταν ήταν νέοι, έβαλαν μπροστά ψυχικούς μηχανισμούς άμυνας προκειμένου να αντιμετωπίσουν τη στενοχώρια, την απομάκρυνση από τους γονείς και τους συγγενείς, την αλλαγή περιβάλλοντος, την οριστική απώλεια της παιδικής ηλικίας, της αθωότητας... Νομίζω πως η φράση-κλειδί είναι: «Η προτεραιότητα της ζωής είναι μεγάλη» και «Τα καλά που φέρνει η ζωή τα χαρήκαμε πιο πολύ από τα άλλα παιδιά» και αυτό που λέει η μεγαλειώδης Ροζίνα «ήμουνα διαφορετική μαμά, διαφορετική γιαγιά».

Από την τραγωδία του Ολοκαυτώματος στις προσωπικές αφηγήσεις
Δεν είναι εύκολο να συγκινηθείς από το δράμα 6.500.000 απρόσωπων ανθρώπων, και η συγκίνηση που γεννά είναι συνήθως επιφανειακή. Είναι όμως πιο εύκολο να σε αγγίξουν σε βάθος οι προσωπικές ιστορίες πέντε ή και ενός συγκεκριμένου ανθρώπου, με τον οποίο ταυτίζεσαι, παρακολουθείς την ιστορία του, τον πόνο της ψυχής του, τις τεχνικές με τις οποίες ξεπέρασε το πένθος και πήγε οριστικά προς τη μεριά της ζωής. Αυτή είναι άλλωστε και η γραμμή του Yad Vashem, η αφήγηση προσωπικών ιστοριών, ασήμαντων και εξαιτίας αυτού πιο κοντά μας, που είναι πιο εύκολο να γίνουν πιστευτές, πιο εύκολο να ταυτιστείς με τους ήρωές τους.

Αξιολόγηση

Ζητούμε από τους μαθητές και τις μαθήτριες να ασχοληθούν για κάθε βιβλίο που μελέτησαν με κάποιες από τις παρακάτω δραστηριότητες:

1. Να εντοπίζουν τις τεχνικές με τις οποίες η λογοτεχνία έχει αποδώσει τον Πόλεμο και το Ολοκαύτωμα (περιγραφές, ημερολόγιο, διάλογοι…).

2. Να εντοπίζουν τη «φωνή» την εστίαση στο κείμενο (φωνή ενηλίκου, φωνή παιδιού) και, επιπλέον, πότε μιλά ο αφηγητής: τότε ή τώρα;

3. Να εντοπίζουν τις ιδέες των ηρώων και να τις συσχετίζουν με τις κοινωνικές και ιστορικές συνθήκες.

4. Να ερμηνεύουν την αντίδραση των ηρώων σε συνθήκες πολέμου και μεγάλου κινδύνου για την προσωπική τους ζωή.

5. Να αναγνωρίζουν και να περιγράφουν τον τρόπο με τον οποίο ένας λογοτεχνικός ήρωας καθορίζει και καθορίζεται από το κοινωνικό του περιβάλλον.

6. Να γράφουν το ημερολόγιο του ήρωα.

7. Να συντάσσουν εισαγωγή, περίληψη και οπισθόφυλλο των μυθιστορημάτων που διάβασαν.

8. Να συγγράφουν ερευνητικές εργασίες για τις χώρες στις οποίες ζουν οι ήρωες, με παράλληλη σύνδεση με το μάθημα της Ιστορίας και της Κοινωνιολογίας και πλαισίωση με φωτογραφίες και μουσική. Παρουσίασητης εργασίας με λογισμικό παρουσίασης.

9. Να συγκρίνουν δύο έργα μεταξύ τους.

10. Να σχολιάζουν τη μεταφορά ενός κειμένου στον κινηματογράφο.

11. Να κρίνουν τους ήρωες του μυθιστορήματος και να μπορούν να μιλούν για τα συναισθήματα που τους γεννήθηκαν ενώ διάβαζαν όσα έζησαν και έπραξαν.

12. Να κατασκευάζουν χρονολόγιο με τα έργα που διαβάστηκαν, τα γεγονότα στα οποία αναφέρονται, τα γεγονότα της εποχής του συγγραφέα με παράλληλη έκθεση καλλιτεχνικού και φωτογραφικού υλικού.

Θα δώσουμε παραδείγματα αυτών των δραστηριοτήτων εξετάζοντας το μυθιστόρημα:

Σμίτ, Ερίκ-Εμανουέλ (2007[2004]). Το παιδί του Νώε /μτφρ. Ιωάννα Πετρίδου, επιμ. Αχιλλέας Κυριακίδης. Αθήνα: opera.

Το βιβλίο είναι αρθρωμένο σε 6, άνισα από άποψη μεγέθους κεφάλαια χωρίς τίτλους.

Ζητούμε από τους μαθητές και τις μαθήτριες:

•  να δώσουν τίτλους στα κεφάλαια και να κάνουν μία πολύ σύντομη περιγραφή.
•  να κατανοήσουν πώς είναι γραμμένο το κείμενο (1): διάλογοι, περιγραφές, αφηγήσεις, πρόσωπο.
•  να εντοπίσουν τη φωνή στο κείμενο (2). Ο ενήλικος δίνει τη φωνή του στις αφηγήσεις και στις περιγραφές των συναισθημάτων και το παιδί είναι παρόν στους διαλόγους.
•  να κατανοήσουν τα κίνητρα του πατέρα Πονς και την ψυχοσύνθεση του μικρού Ζοζέφ (3, 4 και 5). Να μιλήσουν στην τάξη για τον πόλεμο, για την πατρίδα του Ζοζέφ και του πατέρα Πονς και να μιλήσουν για την ηθική επιταγή, το καθήκον.
• να γράψουν στο ημερολόγιό τους τα έντονα κομμάτια για τον μικρό Ζοζέφ (6).
• να γράψουν μία εισαγωγή για το βιβλίο, μία περίληψη ή κάτι για το οπισθόφυλλό του (7).
• να συγγράψουν ερευνητική εργασία για το Βέλγιο, τον πόλεμο, τους Εβραίους και αυτά που υπέστησαν (8) συνδέοντας το κείμενο με το μάθημα της Ιστορίας. Πλαισιώνουμε την παρουσίαση με φωτογραφίες και μουσική. Παρουσιάζουμε την εργασία με λογισμικό παρουσίασης.
• να συγκρίνουν το μυθιστόρημα που διάβασαν με το Αγόρι με τις ριγέ πιτζάμες (9). Ομοιότητες (είναι αγόρια), διαφορές (το ένα υφίσταται ως Εβραίος τον πόλεμο, του άλλου ο πατέρας τον κάνει), πώς τελειώνουν τα δύο κείμενα.
• να κρίνουν τους ήρωες του μυθιστορήματος (10) και να μιλήσουν για τα συναισθήματα που τους γεννήθηκαν ενώ διάβαζαν όσα έζησαν και έπραξαν.
• να κατασκευάσουν ένα χρονολόγιο με τις ημερομηνίες του κειμένου, τα γεγονότα στα οποία αναφέρεται, τα γεγονότα της εποχής του συγγραφέα με παράλληλη έκθεση καλλιτεχνικού και φωτογραφικού υλικού (12).
• Εξηγούμε τον τίτλο του κειμένου.

Βιβλιογραφία για τον εκπαιδευτικό

Η βιβλιογραφία για το Ολοκαύτωμα και τη διδασκαλία του είναι πολύ μεγάλη. Επιχειρώντας να βοηθήσουμε, έχουμε συμπεριλάβει τα πιο σημαντικά βιβλία που έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά και δύο site που έχουν υλικό και στα ελληνικά. Ο εκπαιδευτικός, βεβαίως, μπορεί να διευρύνει τη μελέτη του και σε άλλα κείμενα. Εάν μάλιστα είναι ξενόγλωσσος θα βρει πλουσιότατο υλικό στο διαδίκτυο.

Ιστοσελίδες

Yπάρχουν πολλές ιστοσελίδες στο διαδίκτυο που μπορεί να φανούν χρήσιμες στη διδασκαλία της ενότητας. Από αυτές διαλέξαμε δύο:

1. Την ιστοσελίδα εκπαιδευτικών προγραμμάτων του Yad Vashem

Το Yad Vashem είναι το μεγαλύτερο παγκόσμιο καταθετήριο πληροφοριών, το κορυφαίο ίδρυμα εκπαίδευσης σχετικά με το Ολοκαύτωμα. Πραγματοποιεί εκδηλώσεις μνήμης, διεξάγει έρευνες και συλλέγει ιστορικό υλικό. Βρίσκεται στην Ιερουσαλήμ, σε ένα χώρο 45 στρεμμάτων, στον οποίον περιλαμβάνονται Μουσεία, εκθέσεις, μνημεία, γλυπτά, κήποι, ερευνητικά και εκπαιδευτικά κέντρα υψηλής ποιότητας. Κάθε χρόνο εκατομμύρια άνθρωποι επισκέπτονται το Yad Vashem χρησιμοποιώντας τις πλούσιες πηγές του, για να μελετήσουν, να διδάξουν και να τιμήσουν το Ολοκαύτωμα. 

Εκπαιδευτικά υλικά

Εκπαιδευτικό υλικό στα ελληνικά

2. Την ιστοσελίδα του Μουσείου των Ηνωμένων Πολιτειών για τη Μνήμη του Ολοκαυτώματος (United States Holocaust Memorial Museum):

Διδάσκοντας το Ολοκαύτωμα

Οδηγίες διδασκαλίας του Ολοκαυτώματος

Εγκυκλοπαίδεια Ολοκαυτώματος

Πλοήγηση στο φωτογραφικό αρχείο

Κείμενα

Επιλέξαμε τα βιβλία της Φραγσκίσκης Αμπατζοπούλου που έχουν σχέση με το Ολοκαύτωμα, καθώς περιέχουν τόσο αποσπάσματα κειμένων όσο και θεωρία για τις Εβραϊκές Σπουδές, το Ολοκαύτωμα, τις Σπουδές Τραύματος. Η Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου καθιέρωσε το πεδίο αυτό στην Ελλάδα στον χώρο της Φιλολογίας και της μελέτης και διδασκαλίας της λογοτεχνίας.

Tο ολοκαύτωμα στις μαρτυρίες των Eλλήνων Eβραίων. Παρατηρητής (Επίκεντρο). Θεσσαλονίκη 1993. Τα τελευταία χρόνια έχει επισημανθεί η ανάγκη συστηματικής έρευνας για τη μελέτη του εβραϊσμού της Θεσσαλονίκης. Η συγκέντρωση και η δημοσίευση μαρτυριών για τους διωγμούς των Ελλήνων Εβραίων αποτελεί συμβολή στην καλλιέργεια της ιστορικής μνήμης αλλά και στο ζήτημα της μελέτης των μειονοτήτων στην Ελλάδα.Σκοπός αυτού του βιβλίου είναι να ανασύρει από την αφάνεια πτυχές της προσωπικής ιστορίας, όπως εκφράζονται στις γραπτές και προφορικές μαρτυρίες των Εβραίων επιζώντων, και να επιχειρήσει μια προσέγγιση του φαινομένου της ναζιστικής γενοκτονίας καθώς και των ζητημάτων που θέτει η ανάγνωση και η πρόσληψή τους. Από τις μαρτυρίες αυτές, άλλες είναι δημοσιευμένες, άλλες ανέκδοτες, όλες όμως δυσεύρετες. Είναι αδιαμφισβήτητη η σημασία των μαρτυριών αυτών για την ιστορική έρευνα, αλλά όχι λιγότερο για την ιστορία των ιδεών και των συνειδήσεων.

 

H λογοτεχνία ως μαρτυρία. Έλληνες πεζογράφοι για τη γενοκτονία των Eβραίων. Παρατηρητής (Επίκεντρο). Θεσσαλονίκη 1995. Τα κείμενα που δημοσιεύονται στο βιβλίο αυτό αποτελούν μαρτυρία τόσο για την κρίση της ιστορίας, όσο και για τον ίδιο το λογοτέχνη. Στον αιώνα μας η έρευνα του υποσυνείδητου μετέβαλε ριζικά τη σημασία της μαρτυρίας: μάρτυς δεν είναι μόνο εκείνος που καταθέτει διασταυρούμενες και ιστορικά βεβαιωμένες πραγματικότητες, στην αναζήτηση της αντικειμενικής αλήθειας, αλλά και εκείνος που αναψηλαφεί την πραγματικότητα μέσα από τα δεδομένα της γλώσσας, καταθέτοντας μια αλήθεια που ανοίγεται σε διαφορετικές προοπτικές.

 

O Άλλος εν διωγμώ. Zητήματα λογοτεχνικής αναπαράστασης. Θεμέλιο, Aθήνα 1998.Το τρίπτυχο «πόλεμος, γενοκτονία, λογοτεχνία» αποτελεί την αφετηρία των προβληματισμών αυτής της εργασίας. Ο όρος γενοκτονία είναι σχετικά πρόσφατος, και συνδέεται με την εξόντωση των Εβραίων της Ευρώπης, οι οποίοι για τη χριστιανική συνείδηση εκπροσώπησαν σταθερά επί αιώνες μια εκδοχή του Άλλου. Στα κείμενα για τη γενοκτονία, κείμενα ιστορίας, μυθοπλασίας ή στοχασμού, δεν ακούμε μόνο τις φωνές των συγγραφέων, ακούμε επίσης διαφορετικούς λόγους περί Εβραίων. Μέσα από τους λόγους αυτούς τροφοδοτούνται, καθιερώνονται και διαιωνίζονται διάφορες εικόνες των Εβραίων, κατ' εξοχήν αρνητικές στη μακρά διάρκεια - εικόνες υπερπροσδιορισμένες από το φανταστικό που κυβερνά τις σχέσεις ανάμεσα στα άτομα και τις κοινωνικές ομάδες.

Τα κείμενα ιστορίας ή μυθοπλασίας με θέμα έναν πόλεμο ή μια γενοκτονία μπορούν να χρησιμοποιηθούν παραδειγματικά για την εξέταση της εικόνας του Άλλου. Ένα ερώτημα που τίθεται είναι εάν η υλική καταστροφή των Εβραίων επηρέασε το προγενέστερο αρνητικό στερεότυπο του Εβραίου, ιδιαίτερα ανθεκτικό στο χρόνο, ή εάν αυτό επιβίωσε αλλάζοντας μορφή.

Το βιβλίο αποτελείται από δυο μέρη. Στο πρώτο εξετάζεται η πρόσληψη της γενοτονίας από τους λογοτέχνες, και στο δεύτερο εξετάζεται η εικόνα του Εβραίου στην παγκόσμια και την ελληνική πεζογραφία πριν και μετά το Ολοκαύτωμα. Επίσης περιλαμβάνεται ένα κεφάλαιο στο οποίο παρουσιάζονται τα μεθοδολογικά εργαλεία για την εξέταση και ανάλυση της εικόνας του Άλλου στα λογοτεχνικά κείμενα, χρήσιμο για τον εκπαιδευτικό, διότι μπορεί να εφαρμοστεί γενικότερα στη διδασκαλία της εικόνας του ξένου.  κριτική Οντέτ Βαρών-Βασάρ, ΤΟ ΒΗΜΑ, 31-05-1998

 

H γραφή και η βάσανος, Ζητήματα ιστορίας και μυθοπλασίας, εκδ. Πατάκη, 2001.Στο βιβλίο αυτό η Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου συγκεντρώνει μελέτες μιας δεκαετίας που επιχειρούν να διερευνήσουν τον αντίκτυπο της «εποχής της βαρβαρότητας», όπως έχει χαρακτηριστεί ο 20ος αιώνας -εποχή των μεγάλων επιστημονικών επιτευγμάτων αλλά και των φονικότερων πολέμων, των ολοκληρωτικών συστημάτων και των πλέον έξαλλων φυλετικών και πολιτικών διωγμών- σε κείμενα πολύ διαφορετικά μεταξύ τους, που φέρνουν όμως όλα στο προσκήνιο μια ρευστή, ασαφή αλλά πρωταρχική ιδιότητα της γραφής που έχει σχέση με τη βάσανο. Η λογοτεχνική αναπαράσταση της γενοκτονίας κατά τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο, οι μαρτυρίες των Ελλήνων Εβραίων, οι εικονολογικές σπουδές και η κατασκευή της ετερότητας, το μυθιστόρημα εφηβείας -το Bildungroman- και οι απροσδόκητες τύχες του στη μετεμφυλιακή Ελλάδα των ποικίλων σωφρονιστηρίων και της μετανάστευσης είναι μερικά από τα ζητήματα που πραγματεύεται η συγγραφέας στο βιβλίο αυτό. Στις μελέτες αυτές κοινή αφετηρία είναι η διερεύνηση της σχέσης ιστορίας και λογοτεχνικής έκφρασης και των τρόπων με τους οποίους η λογοτεχνική γραφή διαπλέκεται με τις ανθρώπινες πραγματικότητες. Για το σκοπό αυτό η συγγραφέας επιχειρεί μιαν ανάγνωση των κειμένων επιλέγοντας τη διεπιστημονική προσέγγιση και αντλώντας βοήθεια και μεθοδολογικά εργαλεία από τη λογοτεχνική θεωρία και από άλλους κλάδους των ανθρωπιστικών σπουδών, ιδιαίτερα την ιστορία, την ανθρωπολογία και την ψυχολογία.

 

Γλωσσάρι

Γιομ Κιπούρ (Μέρα Εξιλασμού). Τιμάται τη δέκατη μέρα του εβραϊκού μήνα Τισρέι. Τη μέρα αυτή οι γιοί του Ισραήλ νηστεύουν επί 25 ώρες. Την εποχή του Ναού, ο Μέγας Αρχιερέας πρωτοστατούσε σε μια τελετή που σκοπός της ήταν η εξιλέωση των αμαρτιών του ίδιου, των άλλων ιερέων και όλου του λαού του Ισραήλ. Μετά την καταστροφή του Ναού δεν υπήρχε πλέον Αρχιερέας για να κάνει την τελετή, οπότε κατά το Γιομ Κιπούρ, παράλληλα με τη νηστεία, οι άνθρωποι περνούν τη μέρα προσευχόμενοι στη συναγωγή.

Δίκαιοι των Εθνών Το Γιαντ Βασσέμ μεταξύ άλλων απονέμει, εκ μέρους του Κράτους του Ισραήλ τον τιμητικό τίτλο του Δίκαιου των Εθνών (Righteous among the Nations) σε μη-Εβραίους, που στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, με κίνδυνο της ζωής τους, έσωσαν τις ζωές χιλιάδων Εβραίων.+

Για να απονεμηθεί σε κάποιον ο συγκεκριμένος τίτλος πρέπει να πληροί κάποια κριτήρια. Κατ' αρχήν, η πρόταση για την απονομή του τίτλου σε συγκεκριμένο πρόσωπο γίνεται μόνο από Εβραίο. Δεν απονέμεται σε άτομα που βοήθησαν Εβραίους, που είχαν γίνει Χριστιανοί, καθώς και σε άτομα που βοήθησαν Εβραίους έναντι ανταλλάγματος. Πάντως η καταβολή κάποιου ποσού, από τον διωκόμενο Εβραίο, ως ενοικίου ή για το φαγητό, δεδομένων των άθλιων βιωτικών συνθηκών της Κατοχής δεν εμποδίζει την απονομή του τίτλου. Τέλος, η βοήθεια πρέπει να είχε προσφερθεί επανειλημμένα ή διαφορετικά να ήταν ουσιώδης. Στο τιμώμενο πρόσωπο δίνεται, σε ειδική τελετή που διεξάγεται ή στη χώρα καταγωγής του (μέσω των διπλωματικών αντιπροσωπειών του Ισραήλ εκεί) ή στο Ισραήλ, πιστοποιητικό του τιμητικού τίτλου και τιμητικό μετάλλιο και το όνομά του προστίθεται στον Τοίχο των Δικαίων, που βρίσκεται στον Κήπο των Δικαίων των Εθνών, στο Γιαντ Βασσέμ, στην Ιερουσαλήμ.

Μέχρι την 1η Ιανουαρίου του 2012 ο τίτλος του Δικαίου των Εθνών είχε απονεμηθεί σε 313 Έλληνες.

Περισσότερες πληροφορίες:

Wikipedia

Κατάλογος Ελλήνων Δίκαιων των Εθνών

Ως «Δίκαιοι των Εθνών» βραβεύθηκαν από το Ισραήλ, Έλληνες Χριστιανοί
Τελευταία τροποποίηση στις Τετάρτη, 13 Μαρτίου 2013

Τιμήθηκαν οι τελευταίοι Έλληνες «Δίκαιοι των Εθνών»

Οι Ελληνες Δίκαιοι των Εθνών

Κιπά είναι ένα ημισφαιρικό καπέλο, συνήθως από ύφασμα που το φορούν οι Εβραίοι άντρες (λιγότερο συχνά και οι γυναίκες) την ώρα της προσευχής.

Μπαρ Μιτσβά Η ονομασία των δέκατων τρίτων γενεθλίων ενός αγοριού. Από τη μέρα αυτή το αγόρι αναλαμβάνει να τηρήσει τους εβραϊκούς νόμους ως ενήλικας. Συνήθως η ημέρα γιορτάζεται με μια ειδική τελετή στη συναγωγή κατά την οποία το αγόρι διαβάζει ένα απόσπασμα από την Τορά μπροστά σε όλους τους προσευχόμενους. H τελετή γίνεται το πρώτο Σάββατο μετά τα γενέθλια του παιδιού και, σύμφωνα με το έθιμο, ακολουθεί ένα εορταστικό γεύμα, ολονύχτια ανάγνωση της Τορά. Σύμφωνα με το έθιμο πρέπει κανείς να μείνει άγρυπνος όλη τη νύχτα μελετώντας την Τορά.

Πορεία των ζώντων (march of the living) Η πορεία των ζώντων» είναι ένα διεθνές, εκπαιδευτικό πρόγραμμα που συγκεντρώνει στην Πολωνία Εβραίους νέους κυρίως, αλλά και ενήλικα άτομα ή άτομα άλλων θρησκειών και δογμάτων, από όλο τον κόσμο. Η πορεία πραγματοποιείται την Ημέρα μνήμης του Ολοκαυτώματος –«Γιομ Ασσοά», από το Άουσβιτς ως στο Μπιρκενάου, το μεγαλύτερο «συγκρότημα» στρατοπέδων συγκέντρωσης και εξόντωσης που χτίστηκε κατά τoν B΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Το "March of the living" είναι μια συμβολική πορεία ζωντανών και ελεύθερων ανθρώπων και είναι μια ηχηρή απάντηση σε όλους εκείνους που επεδίωξαν τον αφανισμό των Εβραίων. Στον ίδιο τον τόπο μαρτυρίου νέοι όλου του κόσμου, βαδίζοντας σιωπηλά και δεσμεύονται με την υπόσχεση «ΠΟΤΕ ΞΑΝΑ».

Ρος Χασανά Η γιορτή αυτή σημείωνε την αλλαγή του χρόνου για το Ισραήλ. Ήταν δηλαδή η πρωτοχρονιά του πολιτικού έτους.

Σαμπάτ (Σάββατο) Η έβδομη μέρα της εβδομάδας, κατά τους Εβραίους. Σύμφωνα με την εβραϊκή παράδοση, τη μέρα αυτή ο άνθρωπος πρέπει να αναπαύεται απέχοντας από κάθε είδους εργασία ή δημιουργία, να απαλλάσσεται από τις καθημερινές έγνοιες και να ασχολείται με την εξύψωση και την καλλιέργεια του πνεύματος.

σαχρί η πρωινή καθημερινή προσευχή

Ταλμούδ ογκώδης εξωβιβλική συλλογή εβραϊκών κειμένων, προϊόν του μεσαιωνικού Ιουδαϊσμού, που αποτελεί τη συνέχεια της ιουδαϊκής Βίβλου και περιλαμβάνει όχι μόνο κείμενα που αφορούν την ερμηνεία του μωσαϊκού Νόμου αλλά και ποικίλο άλλο υλικό, νομικό, θεολογικό, ηθικό, επιστημονικό, ιστορικό, λαογραφικό κ.λπ. έχοντας έτσι και εγκυκλοπαιδικό χαρακτήρα.

Το Ταλμούδ ερμηνεύεται ως μελέτη ή διδασκαλία, κατά σύντμηση του Ταλμούδ Τορά που σημαίνει μελέτη ή διδασκαλία του νόμου και ήταν έργο μορφωμένων ραββίνων, οι περισσότεροι από τους οποίους είναι ανώνυμοι. Μετά τον μωσαϊκό Νόμο, είναι το έργο που επέδρασε όσο κανένα άλλο στη ζωή και τη σκέψη του ιουδαϊσμού.

Χαγιασέμ Hashem που σημαίνει «το όνομα» αλλά είναι και μία συνηθισμένη ονομασία του Θεού

Yad Vashem Το Γιαντ Βασέμ είναι το επίσημο μνημείο και ίδρυμα του Ισραήλ προς τιμήν των θυμάτων του Ολοκαυτώματος και ιδρύθηκε το 1953.Το Γιαντ Βασέμ βρίσκεται στην Ιερουσαλήμ και περιλαμβάνει το Μουσείο ιστορίας του Ολοκαυτώματος, διάφορα μνημεία και γλυπτά, το Μνημείο των πιαδιών κ.ά. Είναι ερευνητικό κέντρο με αρχεία, βιβλιοθήκη, εκδοτικό οίκο και εκπαιδευτικό κέντρο (The International School/Institute for Holocaust Studies). Το Γιαντ Βασέμ επισκέπτονται ένα εκατομμύριο επισκέπτες τον χρόνο.