Τίτλος διδακτικού σεναρίου
«Τα παιδιά και η καθημερινή ζωή στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο»
Εισαγωγή
Το παρακάτω διδακτικό σενάριο έχει ως θέμα ιστορίες παιδιών και αμάχων κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου στην Ελλάδα. Προτείνεται οι μαθητές και οι μαθήτριες, με τη βοήθεια και την καθοδήγηση των εκπαιδευτικών τους, να μελετήσουν και να συναισθανθούν τις ζωές των συνομηλίκων τους αλλά και των αμάχων ανθρώπων (δηλαδή των μητέρων, των παππούδων, των γιαγιάδων και των μη δυνάμενων να πολεμήσουν). Προτείνεται, επίσης, να συνδυάσουν το ταξίδι αυτό με τη σημαντική σχολική επέτειο της 28ης Οκτωβρίου για να παρουσιάσουν μια γιορτή, με την οποία θα τιμούν τους αγώνες των Ελλήνων υπέρ της ελευθερίας και κατά του φασισμού στο πεδίο της μάχης αλλά θα φωτίζουν, ταυτοχρόνως, και τους αγώνες στην καθημερινή ζωή.
Επιτρέψτε μας μια μικρή κατάθεση. Όταν ξεκινήσαμε και εμείς αυτό το ταξίδι μελέτης των ιστοριών των ανθρώπων εκείνης της εποχής περιμέναμε να εντοπίσουμε κατά κύριο λόγο τη θλίψη και τις τραγικές συνθήκες ζωής των παιδιών και των αμάχων αλλά ανακαλύψαμε, επίσης, και την απίστευτη δύναμη και επινοητικότητά τους προκειμένου να επιβιώσουν. Περιμέναμε και διαπιστώσαμε την αυτονόητη φυσική και ψυχική αδυναμία κυρίως των μικρών παιδιών λόγω των τραγικών συνθηκών της πείνας, του θανάτου και των τραυμάτων που προκαλεί ο πόλεμος στην ευαίσθητη ψυχή τους. Όμως, εντοπίσαμε και ιστορίες πολλών παιδιών που «έπαιζαν» και αυτά πόλεμο, όχι για να διασκεδάσουν αλλά για «να βγάλουν άλλη μία μέρα» και για να συνεισφέρουν και αυτά στον πολεμικό αγώνα. Εξαιρετικό παράδειγμα οι σαλταδόροι και οι Επονίτες. Περιμέναμε, τέλος, να δούμε τις αντιξοότητες της καθημερινής ζωής και είδαμε, παράλληλα, τους ανθρώπους να γιορτάζουν όπως μπορούσαν, να επιστρατεύουν το χιούμορ τους, να μην υπολογίζουν τον εχθρό και να αντέχουν τις βαριές απώλειες.
Αυτή είναι η συμβολή του συγκεκριμένου σεναρίου στο ήδη πλούσιο υλικό για την ιστορική αυτή περίοδο. Μια συμπληρωματική ματιά δηλαδή στη μελέτη της ιστορίας μέσα από τη ζωή των παιδιών και των αμάχων, που αξίζουν και αυτοί να τους θυμόμαστε και να τους τιμούμε στο ελάχιστο. Η δόμηση του σεναρίου αποσκοπεί στο να προκαλέσει το ενδιαφέρον των παιδιών να αναλάβουν τη διοργάνωση και το περιεχόμενο της σχολικής γιορτής της 28ης Οκτωβρίου. Και αυτό σημαίνει ότι ευελπιστούμε να την κάνουν δική τους προσθέτοντας την προσωπική τους οπτική μέσα από την έρευνα σε λογοτεχνικά βιβλία, ντοκιμαντέρ, ιστοσελίδες, δημοσιεύματα, γελοιογραφίες, έργα τέχνης και μουσικής για τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και, επιπροσθέτως, μέσα από τα δικά τους ενδιαφέροντα στο σημείο που θα ταυτιστούν ή θα ενεργοποιηθούν από τις θεματικές που προτείνουμε.
Στο τέλος, παρουσιάζουμε και ένα σχεδιάγραμμα σχολικής γιορτής που περιλαμβάνει τα παραπάνω στο πλαίσιο της δόμησης ενός πολυτροπικού κειμένου, ενός κειμένου δηλαδή που συνδυάζει ποικίλους τρόπους (modes) νοηματοδότησης και χρησιμοποιεί κείμενα με τη διευρυμένη πλέον έννοιά τους (δηλαδή λογοτεχνικά αποσπάσματα, βίντεο, γελοιογραφίες, αφίσες κ.ά). Ακολουθεί επίσης το δίπτυχο: 1) Ιστορική Αφήγηση (σημαντικά ιστορικά γεγονότα), 2) Πηγές (μαρτυρίες, αποσπάσματα από λογοτεχνικά έργα, ντοκιμαντέρ, φωτογραφίες, δημοσιεύματα κ.ά). Το εισαγωγικό βίντεο της γιορτής (Η ζωή των παιδιών στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, 1η διαφάνεια) δίνει το στίγμα της γιορτής βάσει του οποίου παρουσιάζονται στιγμές της καθημερινής ζωής των παιδιών και των αμάχων παράλληλα με τα ιστορικά γεγονότα. Το βίντεο-επίλογος (Μοναχά με μια μπαλάντα, 24η διαφάνεια) της συγκεκριμένης γιορτής συνδυάζει το χθες με το σήμερα αναδεικνύοντας ως ισχυρό το μήνυμα ότι ο πόλεμος έχει μόνο νικημένους. Ότι το να θυμόμαστε και να τιμούμε το παρελθόν και αυτούς που αγωνίστηκαν τότε, μας βοηθά να παίρνουμε δύναμη για να αγωνιζόμαστε για έναν καλύτερο κόσμο. Αυτό, άλλωστε, επιθυμούσαν και οι άνθρωποι της Κατοχής. Μας το γράφει η Καλλιόπη Α. Σφαέλου στον πρόλογο του βιβλίου της Μικροί Αγωνιστές:
Αν εμείς πεινάσαμε, πονέσαμε, βασανιστήκαμε, δεν είναι ανάγκη να το πούμε κλαουρίζοντας στα παιδιά ή τα εγγόνια μας ζητώντας τον οίκτο τους και μαυρίζοντας τις τρυφερές καρδιές τους. Εκείνοι ας μάθουν –πως κι αλυσοδεμένοι κρατήσαμε το κεφάλι ψηλά.
Κι αυτό αποτελούσε μια μικρή καθημερινή νίκη –όχι πάντα εύκολη ούτε ακίνδυνη.
Σκοποθεσία
-
Να καταλάβουν τον παγκόσμιο χαρακτήρα του πολέμου.
-
Να ερευνήσουν, να διαβάσουν και να συναισθανθούν τις ανθρώπινες ιστορίες του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου στην Ελλάδα.
-
Να μάθουν για τις αντιστασιακές πράξεις των πολιτών και των παιδιών.
-
Να νιώσουν και να καταλάβουν τη μεγάλη δύναμη που μπορεί να έχουν τα παιδιά και οι άμαχοι στις δύσκολες καταστάσεις του πολέμου.
- Να αντιληφθούν ότι ο πολιτισμός μπορεί να λειτουργήσει ως αντίδοτο στα δεινά του πολέμου.
Δεξιότητες
Με την ολοκλήρωση του σεναρίου και της σχολικής γιορτής επιδιώκεται οι μαθητές:
• Να επεξεργάζονται διαφορετικές μορφές μαρτυριών (προφορικές, λογοτεχνία, ημερήσιος τύπος).
• Να εντάσσουν στα ιστορικά γεγονότα τις καθημερινές ανθρώπινες ιστορίες.
• Να βάζουν τη δική τους πινελιά στη γιορτή με σεβασμό προς τα ιστορικά γεγονότα (σύγχρονα τραγούδια, μορφές τέχνης).
• Nα προσπαθήσουν να δημιουργήσουν τα δικά τους βίντεο ή άλλα οπτικοακουστικά εργαλεία για τη γιορτή (τραγούδια, μικρά θεατρικά σε συνεργασία και με τον εκπαιδευτικό της Πληροφορικής).
• Να μπορούν να στήσουν το δικό τους σενάριο παρουσίασης της σχολικής γιορτής.
Περιεχόμενο
Βιβλία
Από τη μεγάλη λίστα των λογοτεχνικών βιβλίων που υπάρχουν για τα παιδιά και τη ζωή των αμάχων στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο διαλέξαμε 9 βιβλία, τα οποία μπορούν να μελετήσουν και να απολαύσουν οι μαθητές και οι μαθήτριες προετοιμάζοντας τη σχολική γιορτή τους. Σε όλα μπορούν να εντοπίσουν αποσπάσματα που να σχετίζονται με τις θεματικές που προτείνονται παρακάτω
Πιο συγκεκριμένα:
- Στο 1 μπορούν τα παιδιά να μάθουν για τους σαλταδόρους, όπως και στα βιβλία 2 και 4
- Στο 2 τα παιδιά θα ταξιδέψουν με την παρέα του Φωτάκη και θα μάθουν πώς δρούσαν τα παιδιά στην ΕΠΟΝ.
- Το 3, το 4 και το 8 προσφέρονται, μεταξύ άλλων, για τη μελέτη των ανθρώπων στην καθημερινή ζωή.
- Το 4 είναι ένα ημερολόγιο μιας έφηβης κοπέλας στα χρόνια της Κατοχής. Μέσα από την αποτύπωση της καθημερινότητάς της διαβάζουμε για τη ζωή των ανθρώπων τότε και τη σχολική ζωή των παιδιών, χαμογελάμε με το χιούμορ με το οποίο αντιμετωπίζουν αντίξοες καθημερινές καταστάσεις και ταυτιζόμαστε με τα ποικίλα συναισθήματα που προκαλεί σε μικρούς και μεγάλους ο άδικος και –πολλές φορές– ανεξήγητος για τα παιδιά πόλεμος.
- Στο 5, το 6 και το 8 ξεδιπλώνονται δυνατές ιστορίες μικρών παιδιών που δρουν ως ενήλικες και προσφέρουν στον αντιστασιακό αγώνα με θάρρος και εντυπωσιακή εφευρετικότητα.
- Το 7 είναι ένα βιβλίο-σταθμός για τα μικρά παιδιά που υπέφεραν στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
- Τέλος, το 9 είναι ένα βιβλίο που διδάσκει την αλληλεγγύη και μας προσφέρει μια συγκινητική ανθρώπινη ιστορία μεταξύ δύο παιδιών που ανήκουν «φαινομενικά» σε δύο αντίπαλα στρατόπεδα (ο Έλληνας Τσόκο και ο Ιταλός Νίνο), οι οποίοι γίνονται Στρατιώτες της Ειρήνης καθώς τους συνδέει η αλληλεγγύη και όχι η εχθρότητα.
Για το κάθε βιβλίο παρατίθενται: μία περίληψη, λίγα λόγια για τον συγγραφέα και κριτικές. Σε ορισμένα δίνονται και προτάσεις διδακτικής αξιοποίησης από εκπαιδευτικούς ιστοτόπους.
Οι πληροφορίες είναι όλες διαδικτυακές για να είναι εύκολα προσβάσιμες σε εκπαιδευτικούς και μαθητές
Προτεινόμενες ταινίες
Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος δεν θα μπορούσε να μην επηρεάσει και τον ελληνικό κινηματογράφο. Υπάρχει μια μακρά λίστα ταινιών που μπορείτε να δείτε με τους μαθητές. Εμείς σας προτείνουμε αναλυτικό υλικό για κάποιες από αυτές που αφορούν άμεσα το θέμα του σεναρίου: δηλαδή τα παιδιά και την καθημερινή ζωή των αμάχων στα χρόνια του πολέμου. Επίσης, στο τέλος σας προτείνουμε ενδεικτική βιλιογραφία και για τις ελληνικές και για τις ξένες ταινίες που σχετίζονται ή αναφέρονται στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Όλες οι πηγές βρίσκονται στο διαδίκτυο για να έχετε εύκολη πρόσβαση.
Πώς να αξιοποιήσετε τις ταινίες:
- Ως έμμεσες ιστορικές πηγές με στόχο την κατανόηση των ιστορικών γεγονότων εκείνης της εποχής
- Όπως σας προτείνεται και στο σενάριο της σχολικής γιορτής παρακάτω (βλ. Κεφάλαιο Υλοποίηση) ενθαρρύνετε τους μαθητές να διαλέξουν τα αποσπάσματα που τους συγκίνησαν και αυτά που θα ήθελαν να προβάλουν στη σχολική γιορτή.
- Ενδεικτικές ταινίες που βασίζονται κυρίως σε ιστορικά γεγονότα: 1) Ο Ουρανός, 2) Το Μπλόκο
- Ενδεικτικές ταινίες που παρουσιάζουν την καθημερινή ζωή των αμάχων στην Κατοχή: 1) Ψηλά τα χέρια Χίτλερ, 2) Τι έκανες στον πόλεμο Θανάση. Στην δεύτερη ταινία χαρακτηριστική είναι η σκηνή από το 9ο λεπτό και μετά, στην οποία κάποια παιδιά τρώνε κάτω από τον δρόμο τον χυλό που έπεσε από τα χέρια του Θανάση.
- Η έξοχη ταινία Το ξυπόλητο τάγμα περιγράφει τη ζωή των παιδιών που λειτουργούσαν ως σαλταδόροι και συμμετείχαν και αυτά με τον τρόπο τους στην αντίσταση. Παρακάτω στο κεφάλαιο «ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ - Πρόταση σχολική γιορτής (1η διαφάνεια, βίντεο Η Ζωή των παιδιών στον Β Παγκόσμιο Πόλεμο)» προτείνεται η αξιοποίηση αποσπάσματος της ταινίας στο πλαίσιο της σχολικής γιορτής.
- Η ταινία Κινουμένων Σχεδίων Ο Ντούτσε αφηγείται παρουσιάζει με εύληπτο τρόπο την ιστορία του ελληνοϊταλικού πολέμου έως τον τορπιλισμό του ελληνικού υποβρυχίου Έλλη στην Τήνο. Μπορείτε να την προβάλλετε στο αντίστοιχο μέρος της αρχής της γιορτής ως «Πηγή».
Το ξυπόλητο τάγμα
Στη μεταπολεμική Θεσσαλονίκη, ένας νεαρός άντρας, ο Δημήτρης, "συλλαμβάνει" έναν πιτσιρικά, το Σταύρο, που έκλεψε ένα πορτοφόλι και του αφηγείται την ιστορία του, δηλαδή την ιστορία των 160 παιδιών που αποτελούσαν το "ξυπόλητο τάγμα", προσπαθώντας να επιβιώσουν κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Με κίνδυνο της ζωής τους, διωγμένα από το ορφανοτροφείο, είχαν δημιουργήσει μια ηρωική συμμορία και έκλεβαν από τους Γερμανούς και τους συνεργάτες τους τρόφιμα και φάρμακα, τα οποία μοίραζαν σε όσους τα είχαν ανάγκη. Μάλιστα, η επαφή τους με μια Ελληνίδα διερμηνέα των Γερμανών (Μαρία Κωστή) τα έκανε να βοηθήσουν έναν αξιωματικό των συμμάχων να διαφύγει στη Μέση Ανατολή. Η κλοπή μερικών τενεκέδων λάδι από ένα μαυραγορίτη (Νίκος Φέρμας) παραλίγο να τους στοιχίσει τη σύλληψη και την εκτέλεσή τους από τους Γερμανούς. Στο τέλος, αφού ακούσει την ιστορία, ο πιτσιρικάς ακολουθεί το Δημήτρη στο ορφανοτροφείο και αποφασίζει να μείνει εκεί για να βρει μόνιμη τροφή και στέγη και να μεγαλώσει τίμια.
Ταινιοθήκη της Ελλάδος
Δείτε την ταινία εδώ
Διαβάστε την εργασία του Πρότυπου Πειραματικού Γυμνασίου του Πανεπιστημίου Μακεδονίας για την ταινία «Ξυπόλητο τάγμα» εδώ
Πληροφορίες στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος εδώ
Πληροφορίες για το πώς γυρίστηκε η ταινία αλλά και κριτικές στον αμερικάνικο τύπο στο αφιέρωμα του Jim Papamichos στο site MyFilm: εδώ
Ο μικρός τότε πρωταγωνιστής της ταινίας μιλάει στην εκπομπή «Μικρά κομμάτια ιστορίας»της ΕΡΤ3 του Νίκου Ασλανίδη για την ταινία και τη ζωή του σήμερα.
Οι μαθητές του 10ου Δημοτικού Σχολείου Κατερίνης ζωγραφίζουν το Ξυπόλητο Τάγμα
Τι έκανες στον πόλεμο Θανάση
Μια κωμωδία που αγαπήθηκε πολύ από τον κόσμο.
Ο Θανάσης είναι ένας εργάτης εργοστασίου ο οποίος κοιτάει μόνο τη δουλειά του και το πώς θα εξοικονομήσει λίγο φαγητό. Αντίθετα, η αδελφή του, Φρόσω, βοηθάει όσο μπορεί την αντίσταση κατά των Γερμανών. Ο Θανάσης θα βρεθεί στο δικαστήριο υπερασπιζόμενος τον ταβερνιάρη της γειτονιάς, Θόδωρο. Θα καταδικαστεί όμως ο ίδιος για ψευδορκία, σε είκοσι ημέρες φυλάκιση και θα βρεθεί στο ίδιο κελί με πατριώτες αντιστασιακούς.
Δείτε την ταινία εδώ
Πληροφορίες για την ταινία στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος εδώ
Και στην ομώνυμη σελίδα στο facebook
Ψηλά τα χέρια Χίτλερ
Δύο φίλοι (Θανάσης Βέγγος και Βασίλης Διαμαντόπουλος) συναντιούνται μετά από χρόνια και θυμούνται όσα κωμικοτραγικά έζησαν μαζί, κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Προσπάθησαν να φύγουν στην Αίγυπτο, συνάντησαν έναν τραυματισμένο αντιστασιακό (Σπύρος Καλογήρου) και τον έσωσαν από τους Γερμανούς. Ο ένας από τους δύο, όμως, αιχμαλωτίστηκε.
Πληροφορίες για την ταινία στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος εδώ
Θεατρική παράσταση για τη γιορτή της 28ης Οκτώβρη βασισμένο στην ταινία. Διασκευή του Δημήτρη Μαριόλη στο Θεατρικό Πανελλήνιο δίκτυο για το θέατρο στην Εκπαίδευση. Δείτε εδώ
Ο Ουρανός
Στη μακεδονική επαρχία δύο ζευγάρια (Νίκη Τριανταφυλλίδη-Τάκης Εμμανουήλ και Φαίδων Γεωργίτσης-Αιμιλία Πίττα), χωρίζουν με την έναρξη του πολέμου. Οι δύο άντρες πάνε στο μέτωπο της Αλβανίας. Πολεμούν πλάι-πλάι με τον δάσκαλο ο οποίος θα σκοτωθεί πρώτος. Στη συνέχεια, θα πέσουν και οι ίδιοι, το μέτωπο θα καταρρεύσει και το πένθος θα σκεπάσει τα πάντα.
Ταινιοθήκη της Ελλάδος
Δείτε την ταινία εδώ
Πληροφορίες για την ταινία στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος εδώ
Και στο wikipaideia
Ο Ντούτσε αφηγείται (Κινούμενα Σχέδια)
Η πρώτη ελληνική ταινία κινουμένων σχεδίων που φτιάχτηκε το 1945 από τον Σταμάτη Πολενάκη, διάρκειας επτά περίπου λεπτών.
Στο φιλμάκι ο ιταλός δικτάτορας εμφανίζεται να υπαγορεύει τα απομνημονεύματά του στην Ιστορία - ο Πολενάκης τής έχει δώσει ανθρώπινη μορφή - έτσι όπως εκείνος θέλει να τα παρουσιάσει, σε αντιπαραβολή με τα πραγματικά γεγονότα όπως τα έχει σκιτσάρει με σατιρική διάθεση ο πρωτοπόρος καρτουνίστας. Μάλιστα το εύρημα του σκιτσογράφου - κινηματογραφιστή με τις πολλές πρωτότυπες μεταμορφώσεις χαρακτήρων και τοπίων λειτουργεί καταλυτικά για την ιστορική αξία του ασπρόμαυρου φιλμ.
Δείτε την ταινία εδώ
Πληροφορίες για την ταινία στο TVXS
Το Μπλόκο
Καλοκαίρι του 1944. Η κατοχή της Ελλάδας πλησιάζει στο τέλος της. Ωστόσο, η εκμετάλλευση των ελλήνων από τις κατοχικές δυνάμεις συνεχίζεται με αμείωτη ένταση. Σε μια κακόφημη γωνιά της Κοκκινιάς, μια ομάδα Γερμανών μαζί με τους ντόπιους συνεργάτες τους, συλλαμβάνουν ένα μαυραγορίτη την ώρα που διασκεδάζει σε κάποιο γλέντι και του αναθέτουν να γίνει καταδότης τους για να επωφεληθούν απ’ τις γνωριμίες του. Ο μαυραγορίτης δέχεται τη συνεργασία και συμβάλει στη μαζική τραγωδία του λεγόμενου «Μπλόκου της Κοκκινιάς», που οδήγησε στη σύλληψη εκατοντάδων και στον τραγικό τους θάνατο…
FLIX
Δείτε την ταινία εδώ
Πληροφορίες για την ταινία στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος εδώ
Κριτική για την ταινία το site Flix
Κριτική και ιστορικές πληροφορίες στο MyFilm
και στο alfavita
Πληροφορίες για τα ιστορικά γεγονότα και δηλώσεις των ηθοποιών ΤΟ ΒΗΜΑ
Προσωπική μαρτυρία για τα γεγονότα της Κοκκινιάς στο ΤVXS
Δείτε την εργασία του 25ου Δημοτικού Σχολείου Νίκαιας
και του 7ου Δημοτικού Σχολείου Νίκαιας
Γενικές πληροφορίες
Δείτε την παρουσίαση του 1ου Πειραματικού ΓΕΛ Αθήνας με θέμα: «Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος μέσα από τον κινηματογραφικό φακό» εδώ
Αναλυτική λίστα με τις σχετικές ταινίες για τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο στο site 90’ λεπτά.εδώ
Ανάλυση για τις ταινίες «Οι Γερμανοί ξανάρχονται» και «Τι έκανες στον πόλεμο Θανάση»:
Οι Γερμανοί ξανάρχονται... Τι έκανες στον πόλεμο Θανάση; Η ιστορική μαρτυρία και η πολιτική λειτουργία δύο σατιρικών κωμωδιών
Παρασκευάς Σ. Μουρατίδης
Επισκεφτείτε τον σύνδεσμο από εδώ
Δείτε αναλυτικά πληροφορίες για όλες τις ταινίες εδώ
Πρόσφατες ξένες ταινίες για τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο
Στον φάκελο αυτό θα βρείτε προτάσεις για αξιοποίηση φωτογραφιών τόσο κατά τη διαδικασία μελέτης των γεγονότων του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου όσο και για τη χρησιμοποίησή τους στο σενάριο της σχολικής γιορτής. Σε όλα τα σενάρια αυτής της σελίδας δίνονται πολλές πηγές, στις οποίες μπορείτε να βρείτε και να αξιοποιήσετε φωτογραφίες. Στη συγκεκριμένη ενότητα, σας προτείνονται φωτογραφίες που αποτυπώνουν τα γεγονότα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ανθρώπινες και αστείες στιγμές και, κυρίως, τη ζωή των παιδιών και των αμάχων.
Πώς να αξιοποιήσετε τις φωτογραφίες:
- Ως άμεσες πηγές ιστορικών γεγονότων και πληροφοριών.
- Ως μέσα αποτύπωσης των συναισθημάτων αλλά και των ανθρώπινων αντιδράσεων στον πόλεμο.
- Ως υλικό για προβληματισμό των μαθητών, σύγκριση με το σήμερα αλλά και ως πηγή ενσυναίσθησης: «Πώς θα αντιδρούσαμε εμείς στη θέση τους;».
- Ως Πηγές στο σενάριο της σχολικής γιορτής που θα παρουσιάσετε.
- Ως βάση για να τις επεξεργαστούν τα παιδιά με στόχο να περάσουν τα δικά τους μηνύματα ή να γράψουν τις δικές τους σκέψεις και μηνύματα. Δείτε σχετικές προσεγγίσεις στην υποενότητα «Ο Β’ Παγκόσμος Πόλεμος σήμερα!».
Φωτογραφίες για τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο γενικότερα
Στο site National Geographic
Ιστορικά πρόσωπα, μάχες, αποχαιρετισμοί, η ζωή των εμπόλεμων, η ζωή των αμάχων και πολλά άλλα στιγμιότυπα που αποτυπώνονται σε έγχρωμες φωτογραφίες.
Σε αυτό το site http://www.rescuedfilm.com/ θα βρείτε κάποιες από τις φωτογραφίες που τράβηξε ένας στρατιώτης πριν από 70 χρόνια που υπηρετούσε τότε στον στρατό. Τράβηξε συνολικά 31 ρολά φιλμ. Τα βρήκε σε μια δημοπρασία ο συλλέκτης και συντηρητής παλαιών ιστορικών ταινιών Levi Bettweiser που εργάζεται στο Rescued Film Project.
Πληροφορίες στα ελληνικά:
Μηχανή του χρόνου
pathfinder
Το τέλος του πολέμου.
Έγχρωμες φωτογραφίες. Η ζωή στα χαρακώματα, το δράμα των αμάχων και των προσφύγων, τα αντιφατικά συναισθήματα και οι δύσκολες καιρικές συνθήκες λίγο πριν λήξει ο πόλεμος.
newsbomb
Ο Β’ Παγκόσμιος στην Ελλάδα
Πολλές φωτογραφίες για τα παιδιά και τη ζωή των αμάχων στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο μπορείτε να βρείτε στο site για τη φωτογράφο Βούλα Παπαϊωάννου
Πληροφορίες για τη φωτογράφο Βούλα Παπαϊωάννου στο site του Μουσείου Μπενάκη
Ένας ακόμη σπουδαίος φωτογράφος ο Κώστας Μπαλάφας μας προσφέρει φωτογραφίες για τις σημαντικές μάχες των Ελλήνων στο ελληνοαλβανικό μέτωπο, για τις ηρωικές πράξεις γυναικών και φυσικά φωτογραφίες παιδιών.
Φωτογραφίες και πληροφορίες για τον φωτογράφο στο site του
Φωτογράφος Σπύρο Μελετζής
Ο Σπύρος Μελετζής με τον φακό του κατέγραψε τους αγώνες των Ελλήνων κατά της γερμανικής κατοχής. Θεωρείται ο «ο επίσημος φωτογράφος του έπους του λαϊκου ξεσηκωμού».
Δείτε το εκπαιδευτικό πρόγραμμα του ΜΙΕΤ για τον φωτογράφο Σπύρο Μελετζή
Συγκλονιστικές Φωτογραφίες της Αντίστασης από τον φακό του Σπύρου Μελετζή
Στο site του Γενικού Επιτελείου Στρατού
θα βρείτε πολλές φωτογραφίες από το πεδίο της μάχης και τους αγώνες των Ελλήνων στρατιωτών. Υπάρχουν και λίγες φωτογραφίες που έχουν ως θέμα τους άμαχους και τα παιδιά.
Άλλες φωτογραφίες:
Στιγμές από την Κατοχή και τον αντιφασιστικό αγώνα: τεκμήρια από τις συλλογές των ΑΣΚΙ
Πανελλήνιος Σύνδεσμος Βετεράνων Αεροπορίας. Για να δείτε το site πατήστε εδώ
Από το πεδίο της μάχης στο site tvxs
Αστείες φωτογραφίες του πολέμου
Κι όμως, δεν υπήρχαν μόνο τραγικές στιγμές στην εποχή του πολέμου. Συχνά οι άνθρωποι επιστράτευαν το χιούμορ τους ως αμυντικό όπλο προκειμένου να αντέξουν τις καθημερινές αντιξοότητες αλλά και για να ζουν με την ελπίδα ότι κάποια στιγμή θα ζήσουν καλύτερες μέρες.
Περισσότερες αστείες φωτογραφίες στο site worldwartwozone
Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος σήμερα!
Ο καλλιτέχνης Sergey Larenkov καταφέρνει να δημιουργήσει μια εντυπωσιακή σύνθεση φωτογραφιών οι οποίες παντρεύουν το παρελθόν με το παρόν σε αυτές τις 25 σκηνές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου που συναντούν το σήμερα.
Πληροφορίες εδώ
Στην ίδια λογική κινείται και ο Ολλανδός ιστορικός Jo Hedwig Teeuwisse, ο οποίος τοποθετεί φωτογραφίες από το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο στη... σημερινή εποχή και στον σημερινό χώρο και χρόνο.
Αντιπολεμικό κολάζ
Τα όπλα γίνονται λουλούδια από τον γάλλο Mister Blick . Και η σκληρότητα του πολέμου αντικαθίσταται από την ελπίδα της ζωής. Δείτε τις φωτογραφίες και στο βίντεο ολοκλήρωσης της σχολικής γιορτής παρακάτω. Φτιάξτε και τις δικές σας αντίστοιχες εικόνες.
Πληροφορίες στο site ΜΗΧΑΝΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ
Και άλλες φωτογραφίες στο site του φωτογράφου
Στην προετοιμασία της σχολικής γιορτής και προκειμένου οι μαθητές και οι μαθήτριες να γνωρίσουν τα ιστορικά γεγονότα μπορούν να συμβάλουν σημαντικά και τα ιστορικά ντοκιμαντέρ. Στα ντοκιμαντέρ που σας προτείνουμε περιλαμβάνονται κινηματογραφικές σκηνές που έχουν ληφθεί εκείνη την εποχή, μαρτυρίες ανθρώπων που συμμετείχαν στα γεγονότα, αναλύσεις και σχολιασμοί ειδικών μελετητών, ιστορικά σχόλια από τους συντελεστές του ντοκιμαντέρ.
Πώς να αξιοποιήσετε τα ντοκιμαντέρ:
- Ως πηγές για να μάθουν οι μαθητές και οι μαθήτριες τα ιστορικά γεγονότα.
- Να προσεγγίσουν κριτικά το ιστορικό παρελθόν.
- Να κατανοήσουν τη συμβολή συγκεκριμένων ανθρώπων στη διαδραμάτιση των γεγονότων.
- Να παρακολουθήσουν πώς έζησαν τα γεγονότα οι άμαχοι και τα μικρά παιδιά.
- Ως Πηγές που θα συμπεριληφθούν στην παρουσίαση της σχολικής γιορτής, αφού πρώτα επιλέξουν οι μαθητές και οι μαθήτριες τα αποσπάσματα που επιθυμούν βάσει του σεναρίου για τη γιορτή.
Ντοκιμαντέρ για τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο
Οι μεγάλες μάχες
Από την σειρά εκπομπών History classics. Στο ντοκιμαντέρ παρουσιάζονται μεγάλες μάχες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου μέσα από τα μάτια στρατιωτών που πολέμησαν στις μάχες. Η αφήγηση των γεγονότων γίνεται και από τις δύο πλευρές: από στρατιώτες δηλαδή που πολέμησαν με τον γερμανικό Άξονα και από στρατιώτες που πολέμησαν με τους Συμμάχους. Στο ντοκιμαντέρ αναφέρεται και η Μάχη της Κρήτης το 1941, ο ελληνοϊταλικός πόλεμος και η εισβολή των Γερμανών στην Ελλάδα.
Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος στην Ελλάδα
ΕΛΛΑΔΑ 1940-41 - Η ΠΡΩΤΗ ΝΙΚΗ
Ντοκιμαντέρ του National Geographic για τα γεγονότα του ελληνοϊταλικού πολέμου και της κατάληψης της Κρήτης με ασπρόμαυρες λήψεις της εποχής αλλά και σύγχρονα πλάνα των τόπων διαδραμάτισης των γεγονότων.
"ΕΜΕΙΣ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ" 8: Η ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ (1941)
Από τη σειρά ντοκιμαντέρ του ΣΚΑΪ. Τα γεγονότα της εισβολής των Γερμανών στην Ελλάδα (επιχείρηση Μαρίτα) έως την κατάληψη της Κρήτης με σχολιασμό από ιστορικούς, πολιτικούς, ανθρώπους που έζησαν τα γεγονότα
Ο Ελληνογερμανικός Πόλεμος
Από τη σειρά Πρώτος Κύκλος Ιστορικών Ντοκιμαντέρ. Σκηνοθεσία: Τάσος Μπιρσίμ, Κείμενα-Σενάριο: Πάνος Υφαντής, Αφήγηση: Αλέκος Δραγώνας-Άννυ Ευαγγέλου. Όλα τα ιστορικά γεγονότα από τον ελληνοϊταλικό πόλεμο έως την κατάληψη της Κρήτης, την τριπλή κατοχή της Ελλάδας και την αρχή της ελληνικής αντίστασης. Αναφέρονται επίσης τα γεγονότα που εξελίχθηκαν στις Βαλκανικές χώρες πριν οι Γερμανοί εισβάλλουν στην Ελλάδα.
Σχολικό Ντοκυμαντέρ για την 28η Οκτωβρίου και Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο (Μέρος 1ο & 2ο)
Αφήγηση: Γιώργος Ιωαννίδης-Θανάσης Ατσαλάκης, Επεξεργασία βίντεο: Σωτήρης Τσελές, Επεξεργασία Κειμένου-Γενικός συντονισμός: Φωτεινή Καμπούρη.
Το ντοκιμαντέρ δημιουργήθηκε από δύο δασκάλους και απευθύνεται στις μεγαλύτερες τάξεις του Δημοτικού, στο Γυμνάσιο, και το Λύκειο. Έχει διάρκεια μισής ώρας (1ο και 2ο μέρος) και συνοδεύεται από αρχείο word, όπου βρίσκονται γραμμένα τα λόγια της αφήγησης. Ξεκινά την αφήγηση από τη Γερμανία και την Ιταλία και τη δημιουργία του φασισμού και καταλήγει στην απελευθέρωση της Ελλάδας από τους Γερμανούς.
Σε κάθε αγώνα ενός λαού υπάρχουν πολλές μορφές αντίστασης. Στον ελληνικό αγώνα του 1940 πολλοί καλλιτέχνες προσπάθησαν με τον δικό τους τρόπο να στηρίξουν τον λαό στην προσπάθειά του να απελευθερωθεί και μας άφησαν υπέροχα έργα τέχνης. Στην ενότητα αυτή θα βρείτε υλικό για καλλιτέχνες και γελοιογράφους της εποχής καθώς και πληροφορίες για τα έργα τους που σχετίζονται: με τον αγώνα στο πεδίο της μάχης, τη δύσκολη καθημερινότητα των αμάχων και των παιδιών αλλά και γελοιογραφίες που αποτυπώνουν με χιουμοριστικό τρόπο το κλίμα της εποχής αλλά και την προσπάθεια των γελοιογράφων να τονώσουν το ηθικό των Ελλήνων.
Πώς να αξιοποιήσετε τα έργα τέχνης και τις γελοιογραφίες:
- Ως έμμεσες πηγές ιστορικών γεγονότων και πληροφοριών.
- Ως μέσα αποτύπωσης των συναισθημάτων αλλά και των ανθρώπινων αντιδράσεων ευαισθητοποιημένων καλλιτεχνών.
- Ως Πηγές στο σενάριο της σχολικής γιορτής που θα παρουσιάσετε.
- Ως μέρος του οπτικοακουστικού υλικού που θα δημιουργήσετε με τους μαθητές για τη σχολική γιορτή.
Αλέξανδρος Αλεξανδράκης
«Πείνα»
Περισσότερες πληροφορίες για τη ζωή και το έργο του πατήστε εδώ:
Ανδρέας Βουρλούμης
Σκίτσα πολέμου
Στα συνολικά οκτώ τετράδια και μπλοκ δεν θα ανακαλύψουμε αναφορές σε όπλα, συγκρούσεις και πολεμικές επιχειρήσεις. Επικροτείται η αδρότητα της εικαστικής γραμμής, τις ώρες της ανάπαυλας και της αναμονής. Γραμμικά σχέδια στρατιωτών και τοπίων, σχέδια με τονικές διαβαθμίσεις, ολοκληρωμένα ή προετοιμασίας, άλλα με κραγιόνια, έτερα με νερομπογιές.
Πηγή enet.gr
Και όλο το έργο του στο βιβλίο:
Μπλοκ εκστρατείας. Ζωγραφική περιήγηση στο αλβανικό μέτωπο
Βάσω Κατράκη
1942-1943: Οργανώνεται στο ΕΑΜ καλλιτεχνών. Κυκλοφορεί η παράνομη έκδοση του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ «Από τους αγώνες του Ελληνικού λαού» και με δικές της ξυλογραφίες.
Βάλιας Σεμερτζίδης
Παιδί του 1941
Από την πρώτη μέρα της Εθνικής Αντίστασης, ο Β. Σεμερτζίδης βρίσκεται στις γραμμές της. Με το χρωστήρα του αποτυπώνει τις σκληρές μα συνάμα ηρωικές στιγμές του αγώνα. Ζωγραφίζει μια σειρά συνθέσεων με θέματα την πείνα και τον αγώνα του λαού της Αθήνας. «Στη σειρά για συσσίτιο», «Ορθιος», «Κοιτάζοντας μπροστά», «Σαλταδόρος», «Παιδιά της πείνας», είναι μερικές από τις δημιουργίες του αυτήν την περίοδο.
atexnos.gr
Βιογραφικά στοιχεία και έργα του: Ινστιτούτο Σύγχρονης Ελληνικής Τέχνης
και στην Εθνική Πινακοθήκη (Μουσείο Αλέξανδρου Σούτσου. Ίδρυμα Ευριπίδη Κουτλίδη)
Πολλά από τα έργα του στο facebook
Γιάννης Κεφαλληνός
Βιογραφικά στοιχεία-Πληροφορίες
Οραματιστής και αγωνιστής ο Γ. Κεφαλληνός, φιλοτέχνησε δεκάδες έργα, πλημμυρισμένα από το βαθύ ανθρώπινο πόνο, από τον πύρινο ποταμό της Κατοχής. Μερικά μάλιστα, από το μαρτυρολόγιο που τ' ονομάζει "λιμό της κατοχής 1942", καταστράφηκαν από τους Γερμανούς.
http://dp.iset.gr/artist/view.html?id=173
και στο rizospastis.gr
Λουκία Μαγγιώρου
Κοινή ιδέα των έργων της είναι η συνέχεια των παραδόσεων του ελληνικού λαού για την ελευθερία. Στο χαρακτικό του 1945 «Χαίρε, ω χαίρε Λευτεριά» απεικονίζεται ο ήρωας πολεμιστής 1821 και ο αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης. Συμμετείχε στο παράνομο άλμπουμ του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ «Από τους αγώνες του Ελληνικού λαού», που εκδόθηκες το 1943.
«Η Κατοχική πείνα στην Αθήνα»
Βιογραφικά στοιχεία
Πατήστε εδώ
Για τη ζωή και το έργο της στο rizospastis.gr
Πληροφορίες και για άλλους καλλιτέχνες και υλικό
Ο πόλεμος του '40 μέσα από την τέχνη (πατήστε εδώ)
Στο site της Γενικής Γραμματείας Ενημέρωσης και Επικοινωνίας μπορείτε επίσης να βρείτε και τραγούδια της εποχής, αλλά και πληροφορίες ή/και αφίσες ταινιών που έχουν ως θέμα τους τον πόλεμο και την αντίσταση.
Πίνακες, αφίσες και σκίτσα από την εποχή του 1940. (Πατήστε εδώ)
Το έπος του 40’ στη Λαϊκή Εικονογραφία(Πατήστε εδώ)
Eικαστικά έργα και Έπος του 40(Πατήστε εδώ)
Η στρατευμένη τέχνη στην Αντίσταση: Οι εικαστικοί του ΕΑΜ (Πατήστε εδώ)
Γελοιογραφίες
Γελοιογραφίες και πρωτοσέλιδα 1940 minipress.gr
Κι άλλες πληροφορίες:
Ασκήσεις «ανάγνωσης» ιστορικής-πολιτικής γελοιογραφίας(Πατήστε εδώ)
Τα σκίτσα του '40: Πώς οι γελοιογράφοι έκαναν αντίσταση στον πόλεμο [photos] (Πατήστε εδώ)
Τα σκίτσα πάνε πόλεμο(Πατήστε εδώ)
Τα πρώτα βήματα: Η ιστορία του σκίτσου από τον 19ο αι. έως τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο(Πατήστε εδώ)
Υλοποίηση
Πριν τον σχεδιασμό της γιορτής
Το σενάριο συνδέεται με το επίσημο αναλυτικό πρόγραμμα και πιο συγκεκριμένα:
- Με το μάθημα της Ιστορίας της Γ΄ Γυμνασίου (Κεφ. Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος).
- Με κείμενα στο μάθημα Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας των τριών τάξεων του Γυμνασίου. (Α' Γυμνασίου: 1) Γιώργος Θεοτοκάς, Ανήμερα της 28ης Οκτωβρίου 1940, 79-81, 2) Δημήτρης Ψαθάς, Οι πιτσιρίκοι, 82-85. Β' Γυμνασίου: 1) Άννα Φρανκ, Από το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ, 48-51, 2) Γιάννης Ρίτσος, Ερημωμένα χωριά, 81-82, 3) Μέλπω Αξιώτη, Από δόξα και θάνατο, 83-86, 4) Μπέρτολτ Μπρεχτ, Για τον όρο «μετανάστες», 139-140, 5) Εντίτα Μόρρις, Τα λουλούδια της Χιροσίμα, 223-229. Γ' Γυμνασίου: 1) Στρατής Μυριβήλης, Τα ζα, 161-163, 2) Νίκος Εγγονόπουλος, Μπολιβάρ, 179-181, 3) Οδυσσέας Ελύτης, Τα Πάθη, Ε', 183-185, 4) Κώστας Ταχτσής, Κι έχουμε πόλεμο!, 239-243.)
- Και με τη διοργάνωση της σχολικής γιορτής για την 28η Οκτωβρίου.
Παρακάτω σας παρουσιάζουμε τρόπους υλοποίησης του σεναρίου.
- Προτού απευθυνθείτε στους μαθητές και στις μαθήτριές σας, δείτε όλο το υλικό του σεναρίου. Αποφασίστε εσείς στη συνέχεια το είδος και το περιεχόμενο των πηγών που θα τους δώσετε για επεξεργασία ανάλογα με τη σύνθεση του μαθητικού πληθυσμού της τάξης σας.
- Επειδή σε κάποια βιβλία οι αφηγήσεις των παιδιών ταυτίζονται με το λεξιλόγιο και τη ζωή των ενηλίκων της τότε εποχής και σχετίζονται με τις δύσκολες συνθήκες επιβίωσής τους, προτείνουμε να επιλέξετε και να δώσετε αποσπάσματα στα παιδιά. Το ίδιο ισχύει και για κάποια ντοκιμαντέρ ή ταινίες που μπορεί να θεωρηθούν «δύσκολα αναγνώσματα» ακόμη και για τους ενήλικες.
- Το «Περιεχόμενο» του σεναρίου έχει γενικό υλικό που μπορεί να λειτουργήσει ως αφόρμηση για να ξεκινήσετε με τα παιδιά. Ως αφόρμηση ενδείκνυνται και το εισαγωγικό βίντεο της γιορτής Η ζωή των παιδιών στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (Υλοποίηση: Πρόταση σχολικής γιορτής, 1η διαφάνεια). Η προβολή του εγείρει τη συζήτηση για τη ζωή των παιδιών στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο: Πώς ζούσαν τα παιδιά τότε; Για ποιους λόγους έκαναν παρέα; Ποιες φαίνεται να είναι οι διαφορές τους από τα σημερινά παιδιά;
- Για την προετοιμασία της γιορτής χωρίστε τα παιδιά σε ομάδες επεξεργασίας του υλικού: Α) Ανάλογα με τα ενδιαφέροντά τους (π.χ. η αγάπη τους για τον κινηματογράφο ή η ερευνητική τους διάθεση για το παρελθόν): α) η ομάδα της ιστορίας, που θα μελετήσει τα ιστορικά γεγονότα μέσα από τις ιστοσελίδες, τα δημοσιεύματα και τα ντοκιμαντέρ, β) η ομάδα της λογοτεχνίας που θα διαβάσει τα λογοτεχνικά βιβλία και θα εντοπίσει αποσπάσματα για την γιορτή, γ) η ομάδα της τέχνης που θα παρακολουθήσει τις ταινίες, θα μελετήσει τα έργα τέχνης και τις γελοιογραφίες, θα ακούσει τραγούδια της εποχής αλλά και σύγχρονα για να προσθέσει και αυτή το δικό της κομμάτι στη γιορτή και δ) η ομάδα της πληροφορικής που θα επιχειρήσει να ετοιμάσει κάποια βίντεο και μια παρουσίαση power point για να παρουσιαστούν στη γιορτή. Φυσικά μπορούν να προκύψουν και άλλες ομάδες, όπως η ομάδα των παρουσιαστών της γιορτής. Οι προτάσεις των ίδιων των μαθητών συχνά μας εκπλήσσουν. Β) Ανάλογα με τα θέματα επεξεργασίας που θα αποφασίσετε να συμπεριλάβετε στην παρουσίαση της γιορτής (σημαντικά ιστορικά γεγονότα, η ζωή των στρατιωτών, παιδιά που αντιστέκονται, παιδιά που υποφέρουν, οι γυναίκες στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ή ό,τι άλλο αποφασίσετε). Ο δεύτερος διαχωρισμός ευνοεί την ενασχόληση όλων των παιδιών με το γενικό ιστορικό πλαίσιο προσεγγίζοντάς το μέσα από ένα ειδικό θέμα.
- Μετά το χωρισμό των ομάδων, κάντε εσείς μια πρώτη σύντομη εισαγωγή στους μαθητές και τις μαθήτριες για το θέμα. Βασική επιδίωξη είναι το κίνητρο που θα εμφυσήσουμε στα παιδιά για να προετοιμάσουν τα ίδια τη γιορτή: συνεργασία – μάθηση και δημιουργικότητα – ψυχαγωγία.
- Ορίστε ένα χρονοδιάγραμμα το οποίο θα πρέπει να τηρηθεί με συνέπεια καθώς ο χρόνος προετοιμασίας μέχρι την 27η Οκτωβρίου είναι λίγος. Ο παράγοντας αυτός είναι καθοριστικός για την επιλογή και την ποσότητα του υλικού ανάλογα και με τις ομάδες που θα δημιουργηθούν.
Ο σχεδιασμός της γιορτής
Με βάση και το σενάριο της γιορτής που σας προτείνουμε στη φάση αυτή οι μαθητές και οι μαθήτριες θα πρέπει με την δική σας πάντα καθοδήγηση:
- Να επιλέξουν τα σημαντικά ιστορικά γεγονότα που θα παρουσιαστούν στη γιορτή. Για να το κάνουν αυτό θα αντλήσουν τις πληροφορίες που χρειάζονται από τον φάκελο «Περιεχόμενο» και κυρίως από τον φάκελο «Ιστορικές Πληροφορίες».
- Να επιλέξουν τις πηγές που θα διαφωτίζουν τα ιστορικά γεγονότα: φωτογραφίες, δημοσιεύματα, γελοιογραφίες, αποσπάσματα από ντοκιμαντέρ, μαρτυρίες πρωταγωνιστών της εποχής. (Φάκελοι: «Περιεχόμενο» και «Ιστορικές πληροφορίες).
- Να επιλέξουν τις πηγές (έργα τέχνης, λογοτεχνικά αποσπάσματα, μαρτυρίες, ταινίες) που θα έχουν ως θέμα τους την καθημερινή ζωή των αμάχων και των παιδιών στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο στην Ελλάδα. (Φάκελος «Περιεχόμενο» και κυρίως φάκελος «Καθημερινή Ζωή»).
Λίγα λόγια για την πρόταση υλοποίησης της σχολικής γιορτής που σας προτείνουμε
- Επιδιώκει να αποτίσει φόρο τιμής στους αγώνες των Ελλήνων υπέρ της ελευθερίας και κατά του φασισμού στο πεδίο της μάχης και, ταυτοχρόνως, να παρουσιάσει τους αγώνες των αμάχων και τις σκληρές συνθήκες των παιδιών στην καθημερινή ζωή.
- Βασίζεται στο τρίπτυχο: 1) Ιστορικά γεγονότα, 2) Πηγές, 3) Άνθρωποι (ενήλικοι και παιδιά). Στην ενότητα «Άνθρωποι» έχουν επιλεχθεί αποσπάσματα (λογοτεχνικά ή οπτικά) από όλες τις κατηγορίες που σας προτείνονται στον φάκελο «Καθημερινή Ζωή»: οι γυναίκες, τα παιδιά, οι αθλητές, το μεγάλο ζήτημα της πείνας, οι ανθρώπινες ιστορίες όπως επίσης και οι άνθρωποι του πολιτισμού που συνέβαλλαν και αυτοί στον αντιστασιακό αγώνα.
- Δεν τηρείται πιστά το τρίπτυχο σε κάθε διαφάνεια και αυτό σχετίζεται και με τα ιστορικά γεγονότα και με τη διαθεσιμότητα των πηγών.
- Ξεκινά την γιορτή με την ένταξη των γεγονότων στην Ελλάδα στο ευρύτερο πλαίσιο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου (όπως γίνεται και στο σχολικό βιβλίο της Ιστορίας της Γ' Γυμνασίου) και ολοκληρώνει την πρόταση της γιορτής με ένα αντιπολεμικό βίντεο που ταυτοχρόνως είναι και βίντεο ελπίδας.
- Στο βίντεο έναρξης της γιορτής Η ζωή των παιδιών στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο έχει επιλεχθεί ένα απόσπασμα από την ταινία Ξυπόλητο Τάγμα και τραγούδια που συνδυάζουν ένα παραδοσιακό ρεμπέτικο της εποχής της Κατοχής με μελοποιημένα ποιήματα και ένα σύγχρονο τραγούδι. Ο στόχος είναι, με σεβασμό πάντα στα γεγονότα της εποχής, να γίνει πιο ελκυστικό στα παιδιά μέσα από τις συνδέσεις με τα δικά τους ενδιαφέροντα.
- Στο βίντεο-επίλογο της γιορτής που μουσικά συνοδεύεται από το τραγούδι Μονάχα με μια μπαλάντα (Τραγούδι: Υπόνοια, Στίχοι-Μουσική: Flykid) συνοψίζεται κατά κάποιον τρόπο το περιεχόμενο της γιορτής. Η παρουσίαση ξεκινά με εικόνες πολέμου και καταλήγει με εικόνες από ελπιδοφόρες ζωγραφιές παιδιών. Οι εικόνες εναλλάσσονται μεταξύ του σκίτσου, ενός έργου ζωγραφικής ή γκράφιτι με εικόνες ρεαλιστικές του χθες και του σήμερα. Παράλληλα, τα λόγια του τραγουδιού καταλήγουν σε φιλειρηνικά μηνύματα με στόχο την προσπάθεια όλων μας να δημιουργήσουμε «έναν κόσμο καλύτερο και ομορφότερο» με οδηγό τους νέους ανθρώπους, τους μαθητές και τις μαθήτριές μας.
Πώς να αξιοποιήσετε την πρόταση υλοποίησης της γιορτής
- Μπορείτε να αξιοποιήσετε μέρος ή και όλη την πρόταση. Βεβαίως, μπορείτε να διαμορφώσετε μία άλλη παρουσίαση μαζί με τους μαθητές διαλέγοντας άλλα αποσπάσματα ή πηγές για να προβάλλετε ή διαλέγοντας και μια άλλη ή παρόμοια θεματική.
- Μπορείτε επίσης να δημιουργήσετε τα δικά σας βίντεο με τη βοήθεια και του εκπαιδευτικού της πληροφορικής. Οι μαθητές και οι μαθήτριες μπορούν να διαλέξουν τα δικά τους τραγούδια, αποσπάσματα από ντοκιμαντέρ και ταινίες, λογοτεχνικά και να κάνουν νέες συνθέσεις ευφάνταστες και δημιουργικές. Να δημιουργήσουν, δηλαδή, ένα άλλο πλάνο γιορτής μέσα από τη δική τους οπτική και ενσυναίσθηση των ανθρώπων της τότε εποχής.
- Στο συνδυασμό των γεγονότων της εποχής με τραγούδια ή εικόνες ή αποσπάσματα του παρόντος θα πρέπει να δοθεί προσοχή στο σεβασμό της ιστορικότητας της εποχής.
Η παρουσίαση της γιορτής
- Εφόσον η γιορτή προετοιμαστεί από τους μαθητές και τις μαθήτριες, αυτοί θα είναι και οι παρουσιαστές του έργου τους. Η παρουσίαση είναι επίσης μια σημαντική δεξιότητα για τους μαθητές και τις μαθήτριές μας, αλλά κυρίως μπορεί να αποτελέσει μια σημαντική εμπειρία κοινοποίησης της μαθησιακής τους εμπειρίας. Και εδώ μπορούν να διανεμηθούν ρόλοι: κεντρικός παρουσιαστής, αφηγητής αποσπασμάτων, τεχνική υποστήριξη (προβολή βίντεο, επιμέλεια ήχου) αλλά και άλλοι ρόλοι που μπορεί να προκύψουν μέσα από τη δραματοποίηση ή την παρουσίαση κάποιου μικρού θεατρικού.
- Στο τέλος της γιορτής καλό είναι να παρουσιαστούν όλοι οι συντελεστές και τι ακριβώς έκανε ο κάθε μαθητής και η κάθε μαθήτρια.
- Με τη σειρά της η ίδια η γιορτή μπορεί να αποτελέσει αφόρμηση για περαιτέρω διερεύνηση και διαθεματική προσέγγιση του θέματος όχι μόνο από τους μαθητές και τις μαθήτριες που συμμετείχαν στην προετοιμασία της γιορτής αλλά και από την ευρύτερη σχολική κοινότητα.
Σας ευχόμαστε καλή επιτυχία και ευελπιστούμε το σενάριο αυτό να συμβάλει στο έργο σας υποστηρικτικά και δημιουργικά!
Σημαντικό κομμάτι στην υλοποίηση της γιορτής είναι να κατανοήσουν οι μαθητές και οι μαθήτριες τα ιστορικά γεγονότα. Στη διαδικασία αυτή: α) βασίζονται στο σχολικό βιβλίο της Γ' Γυμνασίου και στο κεφάλαιο για τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο (κεφάλαιο 10), β) μπορούν να αντλήσουν γενικό υλικό από τον φάκελο ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ, γ) μπορούν επίσης να συμβουλευτούν και τις παρακάτω πηγές με την καθοδήγηση του/της εκπαιδευτικού. Όπως έχει τονιστεί και στον φάκελο ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ είναι σημαντικό να ενταχθούν οι ιστορικές εξελίξεις στην Ελλάδα στο ευρύτερο πλαίσιο του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.
Πώς θα εργαστεί η «Ομάδα των ιστορικών».
- Με βάση και το σενάριο της σχολικής γιορτής που σας προτείνεται παρακάτω η Ομάδα θα πρέπει να μελετήσει τις διαφορετικές ιστορικές πηγές άμεσες και έμμεσες: ιστοσελίδες, άρθρα, ντοκιμαντέρ, ταινίες, φωτογραφίες, έργα τέχνης.
- Στη συνέχεια, θα πρέπει να αποφασίσει τις χρονολογίες-σταθμούς που θα σκιαγραφήσουν το χρονολόγιο της γιορτής.
- Θα επιλέξουν, επίσης, και τι θα παρουσιάσουν ως πηγές που θα συμπληρώνουν την παρουσίαση των ιστορικών γεγονότων.
Παρακάτω σας δίνεται πλούσιο υλικό.
Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος
Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος στην Ευρώπη, United States Holocaust Memorial Museum
Ιστορία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, WWII
42 χάρτες που εξηγούν τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, Vox
Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, Ιστορικό Ντοκιμαντέρ του BBC
Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, Η κάθε μέρα. Βίντεο με διαδραστικο χάρτη που δείχνει την επέλαση του Άξονα:
Ο Β‘ Παγκόσμιος πόλεμος, ένα αναλυτικό power point με την παρουσίαση των γεγονότων
Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος στην Ελλάδα
Η Ελλάδα του Χίτλερ (Α'): Από την Αλβανία στην Κρήτη, TVXS
tvxs.gr / Η Ελλάδα του Χίτλερ: Από την Αλβανία... από tvxorissinora
Η Ελλάδα του Χίτλερ (Β'): Τρόμος και Αντίσταση στο Γ’ Ράιχ, TVXS
tvxs.gr / Η Ελλάδα του Χίτλερ : Τρόμος και... από tvxorissinora
Η Ελλάδα του Χίτλερ (Γ΄): Η πικρή απελευθέρωση,Ρεπορτάζ χωρίς σύνορα
tvxs.gr / Η Ελλάδα του Χίτλερ : Η πικρή... από tvxorissinora
Η Γερμανική εισβολή στην Ελλάδα- Η μάχη των οχυρών , Η ΜΗΧΑΝΗ του ΧΡΟΝΟΥ
Άλλες πηγές:
Η Ελλάδα στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, αναλυτικά power point με την παρουσίαση των γεγονότων:
http://www.slideshare.net/Kvarnalis75/47-12065106
http://www.slideshare.net/Kvarnalis75/48-12099522
Γραπτές πηγές για τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο, Δικτυακή Εκπαιδευτική Πύλη του Υπουργείου Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων
Υλικό για τη σχολική γιορτή
Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού
A΄ Σύλλογος Αθηνών Εκπαιδευτικών Π.Ε.
Σύλλογος Εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Ο ΠΕΡΙΚΛΗΣ
Μια εναλλακτική πρόταση σχολικής γιορτής για την 28η Οκτωβρίου-υλικό
Σύλλογος Εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Καλλιθέας-Μοσχάτου
H πείνα
Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που είχαν να αντιμετωπίσουν οι άμαχοι και τα παιδιά στην καθημερινή τους ζωή ήταν η έλλειψη τροφής. Το πρόβλημα ήταν μεγαλύτερο στις πόλεις από ό,τι στην επαρχία. Τον βαρύ χειμώνα του 1941-1942 χιλιάδες άνθρωποι πέθαναν λόγω της πείνας.
Η πείναΟι γυναίκες
Συμμετείχαν στην Αντίσταση, κουβαλούσαν πυρομαχικά, μάζευαν από τα βουνά προμήθειες για τον χειμώνα, βοηθούσαν στην κατασκευή έργων (γέφυρες), στήριζαν αρρώστους και μικρά παιδιά. Η συμβολή των γυναικών στον αγώνα της ελευθερίας υπήρξε ιδιαίτερα σημαντική.
Οι γυναίκεςΤα παιδιά
Τα παιδιά στην Κατοχή υπέφεραν τα πάνδεινα και πολλά δεν μπόρεσαν να επιβιώσουν λόγω της πείνας, της ορφάνιας, των ασθενειών και των κακουχιών. Άλλα πάλι κατάφεραν όχι μόνο να επιβιώσουν αλλά και να αντισταθούν στον εχθρό «παίζοντας πόλεμο». Οργανώθηκαν και, χρησιμοποιώντας την ευφυΐα και το θάρρος τους, βοηθούσαν τους ενήλικες στην αντίσταση «βάζοντας το δικό τους λιθαράκι για τη λευτεριά», διάβαζαν ποίηση και συμμετείχαν σε συλλαλητήρια και διαμαρτυρίες.
τα παιδιάΑνθρώπινες ιστορίες
Σε έναν πόλεμο δεν υπάρχουν μόνο και πάντα οι καλοί και οι κακοί. Σε όλες τις αντιμαχόμενες πλευρές, υπάρχουν και στρατιώτες που ταυτόχρονα είναι γονείς, φίλοι, άνθρωποι με ευαισθησίες και όνειρα. Στην ενότητα αυτή θα διαβάσετε και θα δείτε αποσπάσματα από ιστορίες ανθρώπων, όπως και ο τίτλος της ιστοσελίδας μας. Θα δείτε τον εχθρό να συμπονάει μικρά παιδιά και μεγάλους και να λυγίζει μπροστά στην ανθρώπινη δυστυχία. Τους Έλληνες να στηρίζει ο ένας τον άλλο, να βρίσκουν τρόπους να επιβιώσουν και να βοηθούν αυτόν που έχει ανάγκη.
Ανθρώπινες ιστορίεςΑθλητισμός και Αντίσταση
Διαβάστε για ιστορίες αθλητών, οι οποίοι συνέβαλαν και αυτοί με τον δικό τους τρόπο στην αντίσταση και στην αντιμετώπιση των προβλημάτων των αμάχων στην καθημερινότητά τους.
Αθλητισμός και Αντίσταση
Αξιολόγηση
Το σενάριο φιλοδοξεί να εμπλέξει ενεργά τους μαθητές και τις μαθήτριες στην προετοιμασία και παρουσίαση της εθνικής γιορτής της 28ης Οκτωβρίου. Λόγω της σύντομης χρονικής προετοιμασίας (από αρχές Οκτωβρίου) απαιτεί συνεργασία μεταξύ των παιδιών που θα δουλέψουν σε ομάδες και αυτό είναι ένα βασικό κριτήριο αξιολόγησης.
Παράλληλα, μέσα από την προετοιμασία καλούνται οι μαθητές να αναπτύξουν γνωστικές και διερευνητικές δεξιότητες κατά της διαδικασία κατανόησης και εντοπισμού των ιστορικών γεγονότων και επιλογής των κατάλληλων πηγών. Βάζοντας το δικό τους χρώμα στη γιορτή μπορούν να την παρουσιάσουν μέσα από τις δικές τους δημιουργίες. Τέλος, σημαντικό είναι να συναισθανθούν τα βιώματα των ανθρώπων και των μικρών παιδιών στον Β' Παγκόσμιο πόλεμο και να αποκομίσουν ως όφελος φιλειρηνική στάση ζωής.
Οι εκπαιδευτικοί, οι μαθητές και οι μαθήτριες που θα παρουσιάσουν τη γιορτή μπορούν περαιτέρω να δουν μαζί ως αξιολόγηση του εγχειρήματός τους τα εξης:
- Καταφέραμε να προσελκύσουμε το ενδιαφέρον του κοινού μας;
- Έγιναν αποδεκτά τα μηνύματα που θέλαμε να μεταδώσουμε;
- Ήταν η συνεργασία μας αρκετά αποδοτική και πώς θα μπορούσε να βελτιωθεί ακόμη περισσότερο;
- Τι μάθαμε από την προετοιμασία και τι νιώσαμε;
- Πώς μπορούμε να συνεχίσουμε αυτό το ταξίδι της μάθησης;
Βιβλιογραφία για τον εκπαιδευτικό
Σε κάθε ενότητα του σεναρίου υπάρχουν σχετικές βιβλιογραφικές παραπομπές. Η βιβλιογραφία για τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο είναι ευρεία. Οι προτάσεις που ακολουθούν σκιαγραφούν ένα γενικό πλαίσιο της εποχής.
Για τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο στην Ελλάδα
Αντωνίου, Γιώργος & Νίκος Μαραντζίδης επιμ. (2008). Η εποχή της σύγχυσης. Η δεκαετία του '40 και η ιστοριογραφία. Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της Εστίας.
Δραγούμης, Μάρκος (1999). Η Ελλάδα στον πόλεμο 1940-1945. Δήμος Αθηναίων – Εθνική Ασφαλιστική, Αθήνα.
Δρουμπουκη, Άννα-Μαρία & Ιάσονας Χανδρινός (2014). Συλλογή Φωτογραφιών Βύρωνα Μήτου: Η Θεσσαλονίκη κατά τη γερμανική κατοχή. Εκδόσεις: Ποταμός.
Fleischer, Hagen (1994). Στέμμα και σβάστικα. Τόμοι Α'-Β'. Αθήνα: Παπαζήσης.
Fleischer, Hagen [επιμ.] (2003). Η Ελλάδα '36 – '49: από τη Δικτατορία στον Εμφύλιο. Αθήνα: Καστανιώτης.
Μαθιόπουλος, Π. Βάσος (1990). Εικόνες κατοχής. Αθήνα: ΕΡΜΗΣ.
Mazower, Mark (1994). Στην Ελλάδα του Χίτλερ. Η εμπειρία της Κατοχής. Μτφ. Κ. Κουρεμένος. Αθήνα: εκδόσεις Αλεξάνδρεια.
Richter A. Heinz (1998). Η ιταλο-γερμανική επίθεση εναντίον της Ελλάδος. Μτφ. Κ. Σαρρόπουλος. Αθήνα: Γκοβόστης.
Τερζάκης, Άγγελος (1999). Ελληνική εποποιία 1940-1941. Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 1999.
Χατζηπατέρας, Κώστας & Μαρία Φαφαλιού-Δραγώνα (2003). Μαρτυρίες 41-44. Η Αθήνα της κατοχής. Αθήνα: Κέδρος.
Για την Αντίσταση
Βερβενιώτη, Τασούλα (2013). Η γυναίκα της αντίστασης. Η είσοδος των γυναικών στην πολιτική. Αθήνα: Κουκκίδα.
Bowman, Steven (2012). Η αντίσταση των Εβραίων στην κατοχική Ελλάδα. Μετφ. Ισαάκ Μπενμαγιόρ. Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο Ελλάδος.
Γρηγοριάδης, Σόλωνας (1980). Συνοπτική Ιστορία της Εθνικής Αντίστασης (1941-44). Αθήνα: Καπόπουλος.
Μαθιόπουλος, Π. Βάσος (1997). Η ελληνική αντίσταση (1941-1944) και οι "Σύμμαχοι". (Β' έκδοση από τα επίσημα γερμανικά αρχεία). Αθήνα: Παπαζήσης.
Για την τέχνη στην Κατοχή
Κοτζιούλας, Γιώργος (2014). Θέατρο στα βουνά. Το θέατρο του αγώνα. Αθήνα: Δρόμων, 2014.
Μαχαίρας, Ευάγγελος (2008). Η τέχνη της αντίστασης. Ποίηση, πεζογραφία, θέατρο, μουσική, τραγούδια, ζωγραφική, χαρακτική, γλυπτική, φωτογραφία. Αθήνα: Προσκήνιο.
Ψαρομηλίγκος, Αρτέμης επιμ. (2009). Κορόιδο Μουσολίνι. Ανθολόγιο αντιφασιστικής γελοιογραφίας: 28 Οκτωβρίου 1940 έως 8 Μαΐου 1945. Αθήνα: Ελευθεροτυπία.
Ανθρώπινες ιστορίες
Γκαλιμπέρτι, Ρομόλο (1999). Τρύπια Αρβύλα. Από τη Μεραρχία Πινερόλο στους αντάρτες του ΕΛΑΣ. Εκδόσεις: Φιλίστωρ.
Γλωσσάρι
Αετόπουλο: μικρό παιδί, ενταγμένο στην Αντίσταση. Τα Αετόπουλα δρούσαν υπό την επίβλεψη των μελών της ΕΠΟΝ. Με τον τίτλο «Τα Αετόπουλα» κυκλοφόρησε το αναγνωστικό «Τα Αετόπουλα» για τα παιδιά της τρίτης και της τέταρτης τάξης του Δημοτικού της Πολιτικής Επιτροπής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ), της λεγόμενης «Κυβέρνησης του Βουνού». Γράφτηκε στη διάρκεια της Κατοχής από την παιδαγωγό Ρόζα Ιμβριώτη. Πηγή: ΤΟ ΒΗΜΑ
Γκαζοζέν: Κατά τη διάρκεια της Κατοχής, που δεν υπήρχε βενζίνη, πολλά αυτοκίνητα κινούνταν με νέφτι, ενώ άλλα μετατράπηκαν σε «Γκαζοζέν». Το «Γκαζοζέν» ήταν δημιούργημα του ελληνικού δαιμονίου. Η τροφοδοσία του γινόταν μέσω ενός μεγάλου μεταλλικού λέβητα, ο οποίος ήταν τοποθετημένος στο πίσω μέρος του αυτοκινήτου και τον οποίο γέμιζαν με κάρβουνο. Με μία χειροκίνητη συσκευή, που βρισκόταν στο κάτω μέρος του λέβητα και την κουνούσε ο βοηθός του αυτοκινήτου, άναβαν τα κάρβουνα και παραγόταν αέριο. Το αέριο αυτό διοχετευόταν με λεπτούς σωλήνες στο καρμπυρατέρ του λεωφορείου και με αυτόν τον τρόπο κινούταν το αυτοκίνητο. Τα αυτοκίνητα με γκαζοζέν ανέπτυσσαν ταχύτητα 40-50 χιλιόμετρα. ΚΤΕΛ Ν. ΜΑΓΝΗΣΙΑΣΕΑΜ: Το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ) ιδρύθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου του 1941 στην κατεχόμενη Αθήνα, με πρωτοβουλία του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας (ΚΚΕ) και με συμμετοχή τριών ακόμη κομμάτων, του Σοσιαλιστικού Κόμματος Ελλάδας (ΣΚΕ), του Αγροτικού Κόμματος Ελλάδας (ΑΚΕ) και της Ένωσης Λαϊκής Δημοκρατίας (ΕΛΔ). Στόχος του ήταν η απελευθέρωση, η ελεύθερη επιλογή της μορφής του πολιτεύματος από το λαό και η συνεργασία με άλλους λαούς κατά των κατοχικών δυνάμεων. Ήταν το πολιτικό σκέλος της αντίστασης.
ΕΠΟΝ: Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων. Η ΕΠΟΝ ιδρύθηκε στις 23 Φεβρουαρίου 1943 σε μυστική σύσκεψη αντιπροσώπων νεανικών οργανώσεων της εποχής. Η ΕΠΟΝ, σε σύντομο χρονικό διάστημα από την ίδρυσή της, έγινε η σημαντικότερη και μεγαλύτερη οργάνωση νεολαίας που έδρασε στα χρόνια της κατοχής, αλλά και η μαζικότερη, βασισμένη σε εθελοντική ένταξη, οργάνωση νέων που υπήρξε ποτέ στον ελληνικό χώρο, με εκτεταμένο δίκτυο τοπικών οργανώσεων - που κάλυπτε όχι μόνο τις μεγάλες πόλεις αλλά και το μεγαλύτερο μέρος της ελληνικής υπαίθρου- και με σημαντική συμμετοχή στην ένοπλη Αντίσταση μέσα από τις γραμμές του Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού (ΕΛΑΣ). Αποτέλεσε τομή στις μέχρι τότε οργανώσεις γιατί συσπείρωσε στις γραμμές της χιλιάδες εφήβους και νέους-νέες υιοθετώντας το αίτημα της εθνικής απελευθέρωσης και συμμετέχοντας ενεργά στην Εθνική Αντίσταση. Πηγή: ΙΑΕΝ
Κουραμάνα: είδος ψωμιού που το παρασκεύαζαν ειδικά για το στρατό.
Πελάγρα: Ασθένεια που οφείλεται σε αβιταμίνωση και χαραχτηρίζεται από δερματίτιδα των ακάλυπτων μερών του σώματος, φλεγμονή των βλεννογόνων του στόματος και γαστρικές ή νευρικές διαταραχές. [ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ: γαλλ. λ. pellaqre (από τη λατ. λ. pellis = δέρμα και την αρχ. ελλ. λ. άγρα = κυνήγι)]. Πηγή: LivePedia
Σκορβούτο: Γενική πάθηση που χαρακτηρίζεται από πολλές αιμορραγίες και οφείλεται σε έλλειψη της βιταμίνης C. Η πάθηση είναι γνωστή από πολύ παλιά, παρατηρήθηκε συνήθως σε ναυτικούς, που σε μακρινά ταξίδια τρέφονταν με συντηρημένες τροφές, σε πολιορκημένες πόλεις, σε εκστρατείες κλπ. Το σκορβούτο εκδηλώνεται με εξασθένηση, αδυναμία, αναιμία, με πόνους στις κνήμες και στις αρθρώσεις. Στα ούλα παρουσιάζονται έλκη και αιμορραγίες, στο βλεννογόνο του στόματος σχηματίζονται γαλάζιες κηλίδες και τα δόντια αποκαλύπτονται. Επίσης, παρατηρούνται αιμορραγίες σ' όλους τους βλεννογόνους του σώματος. Μετά από αυτά ο άρρωστος εμφανίζει διαταραχές της γενικής του κατάστασης, που μπορεί να προκαλέσουν ακόμα και το θάνατο. Σήμερα τείνει να εξαφανιστεί ή αν παρουσιαστεί, είναι σε πολύ ελαφρότερη μορφή από παλιά.
Το σκορβούτο αποφεύγεται ή θεραπεύεται με την καθημερινή πρόσληψη νωπών τροφών και κυρίως φρούτων και χορταρικών (πορτοκάλια, λεμόνια, ντομάτες, λάχανα κλπ.), που είναι πλούσια σε βιταμίνη C. Ο άνθρωπος πρέπει να τρώει νωπές τροφές κάθε μέρα, γιατί η βιταμίνη C καταναλώνεται χωρίς να αποθηκεύεται στον οργανισμό. Πηγή: LivePedia
