Τίτλος διδακτικού σεναρίου
«Η Τέχνη ως μαρτυρία: Το ολοκαύτωμα μέσα από την τέχνη»
Εισαγωγή
Η μελέτη του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, σήμερα, δεν περιλαμβάνει μόνο τα αίτια του πολέμου, τις μάχες ή τους ηρωισμούς αλλά και τα θύματα. Και οι Εβραίοι της Ευρώπης ήταν σίγουρα θύματα και, μάλιστα, ασυνήθιστα θύματα. Διώχθηκαν συστηματικά και οργανωμένα όχι για κάτι που έκαναν, αλλά γι’ αυτό που ήταν. Στις μέρες μας η πλούσια παραγωγή επιστημονικών μελετών κι εκδόσεων φωτίζει από πολλές πλευρές το θέμα του εκτοπισμού και της εξόντωσης των Εβραίων. Δεν ήταν, όμως, πάντα έτσι.
Για δεκαετίες, ιδιαίτερα αμέσως μετά τον πόλεμο, το ζήτημα της εξόντωσης των Εβραίων, καθώς και της εκμετάλλευσης και της λεηλασίας των περιουσιών τους, ήταν καλυμμένο πίσω από έναν πέπλο σιωπής ή χαρακτηριζόταν από τάσεις απώθησης από τη συλλογική μνήμη. Η ανασυγκρότηση της μνήμης, άρα και της συζήτησης για το τραύμα του Ολοκαυτώματος, είναι σχετικά σύγχρονο φαινόμενο. Μόλις το 2004 ανακηρύχθηκε η 27η Ιανουαρίου επίσημη ημέρα μνήμης του Ολοκαυτώματος. Επίσης, οι δημόσιες τοποθετήσεις πολιτικών προσώπων συνέβαλαν σημαντικά σ’ αυτό. Ας θυμηθούμε την πρώτη πορεία μνήμης τον Μάρτιο του 2013 για τα θύματα της Θεσσαλονίκης (με αφορμή την ημερομηνία αναχώρησης του πρώτου συρμού για το Άουσβιτς-Μπίρκενάου, τον Μάρτιο του ’43).
Παρατηρείται, λοιπόν, μια αύξηση του ενδιαφέροντος για την γενοκτονία των Εβραίων. Η μνήμη επανέρχεται και επαναπροσδιορίζει, προς το δικαιότερο, την κατάσταση των ανθρώπων που έζησαν τα γεγονότα του πολέμου. Για όλους αυτούς τους λόγους είναι φυσικό να συμπεριλαμβάνονται στο περιεχόμενο αυτού του ιστότοπου ζητήματα σχετικά με τους Εβραίους στην Ελλάδα και οι προτάσεις για διδασκαλία να ακολουθούν το ρεύμα της σύγχρονης ανθρωποκεντρικής αφήγησης, που δίνει έμφαση στα ιστορικά τεκμήρια και στις μαρτυρίες. Οι αφηγήσεις των Εβραίων επιζώντων παραπέμπουν στη προσωποποίηση της ιστορίας και η έρευνά τους στόχο έχει να αναδείξει επαγωγικά το μέγεθος της τραγωδίας του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου.
Υπάρχει, όμως, κι ένας ακόμη λόγος που επιβάλλει τη διδασκαλία της παρουσίας των Εβραίων στον ελληνικό χώρο. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του Πανεπιστημίου Μακεδονίας οι συνθήκες της οικονομικής και πολιτικής κρίσης στην Ελλάδα αναζωπύρωσαν αντισημιτικούς μύθους κι ενίσχυσαν προϋπάρχοντα στερεότυπα. Η έλλειψη παιδείας δημιουργεί πρόσφορο έδαφος κατασκευής «εχθρών», καχυποψίας και αποστροφής για τον Άλλο. Ακόμη, η χαμηλότατη καλλιέργεια της κοινωνικής εμπιστοσύνης συμβάλλει στο να αυξάνονται τα ποσοστά του αντισημιτισμού που παρατηρούνται ιδιαίτερα στις νεαρές ηλικίες.
Οι παραπάνω λόγοι ήταν ισχυροί για να δώσουμε χώρο και έκταση σε ζητήματα που αφορούν τους Εβραίους κατά τον σχεδιασμό της διδασκαλίας του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Επίσης, σε μια προσπάθεια, να καλύψουμε τα υπάρχοντα κενά στις ιστορικές γνώσεις των μαθητών, διαμορφώσαμε δύο «σχέδια διδασκαλίας» (σενάρια).
Το πρώτο αφορά στην κοινωνική ζωή των Εβραίων πριν το 1940. Επειδή πολλοί μαθητές αγνοούν την ύπαρξη Εβραίων στον ελλαδικό χώρο, σχεδιάστηκε ένα σενάριο που χαρτογραφεί εβραϊκές κοινότητες ανά την Ελλάδα, χωρίς βέβαια να τις εξαντλεί. Επίσης, δίνεται το πανόραμα των επαγγελματικών και κοινωνικών τους σχέσεων πριν τον πόλεμο, σε μία προσπάθεια αποδόμησης του στερεοτυπικού μύθου: «Εβραίος ίσον πλούσιος».
Το δεύτερο σενάριο καλύπτει την περίοδο 1940-1945. Με τη βοήθεια των εικαστικών τεχνών διδάσκεται στους μαθητές η πλέον ζοφερή σελίδα του πολέμου, αυτή του Ολοκαυτώματος. Η επιλογή της τέχνης ως μαρτυρίας δεν είναι τυχαία. Τα έργα της ζωγραφικής που έχουν επιλεγεί είναι φτιαγμένα από έγκλειστους των στρατοπέδων που αποτύπωσαν τις εμπειρίες τους ακολουθώντας όχι τη λογική της πιστής αναπαράστασης αλλά της έκφρασης του πόνου και του τραύματος, που έχει πανανθρώπινη σημασία.
Το ολοκαύτωμα μέσα από την Τέχνη
Στο πλαίσιο των Αναλυτικών Προγραμμάτων που εφαρμόστηκαν στο Γυμνάσιο από το σχολικό έτος 2006-2007, εισάγεται η έννοια της διαθεματικής και διεπιστημονικής προσέγγισης των γνωστικών αντικειμένων, ώστε να οδηγηθούν οι μαθητές στην ολιστική κατάκτηση της γνώσης. Το προτεινόμενο σενάριο μάθησης εντάσσεται σ’ αυτήν την προβληματική και χρησιμοποιεί στον σχεδιασμό και στην εφαρμογή του τις νέες τεχνολογίες, ώστε να προσελκύσει το ενδιαφέρον των μαθητών και να τους ωθήσει στην ενεργό συμμετοχή τους.
Πιο συγκεκριμένα, το σχέδιο διδασκαλίας προβλέπεται να διδαχθεί στο πλαίσιο διαθεματικών εργασιών με παράλληλη στήριξη από το μάθημα της Αισθητικής Αγωγής. Επίσης, είναι δυνατόν να υλοποιηθεί ως διαθεματικό σχέδιο εργασίας που θα στηρίζεται στην ενδοσχολική συνεργασία, όχι μόνο μεταξύ διδασκόντων, αλλά και μαθητών από διαφορετικά τμήματα. Ο τίτλος: «Η τέχνη ως μαρτυρία», έχει επιλεγεί για να εξεταστεί η ευρύτερη συμβολή της τέχνης στην αποτύπωση σημαντικών ιστορικών γεγονότων. Στο προτεινόμενο σχέδιο εργασίας το ιστορικό γεγονός θα είναι το Ολοκαύτωμα, όμως, στη συνέχεια, μέσω της ανάγνωσης της τέχνης, μπορεί να μελετηθούν και άλλα ιστορικά γεγονότα, με ιδιαίτερη έμφαση στο προσωπικό βίωμα του καλλιτέχνη.
Στην προκειμένη περίπτωση, οι δημιουργοί των έργων ήταν άνθρωποι που έζησαν τη φρικτή εμπειρία των στρατοπέδων. Δεν ήταν όλοι Εβραίοι, ούτε έγκλειστοι των ίδιων στρατοπέδων. Αποτύπωσαν, όμως, τις εμπειρίες τους με τέτοια ένταση που δεν προκαλεί τρόμο και αποστροφή, όπως συμβαίνει με το γνωστό φωτογραφικό και κινηματογραφικό υλικό από τα στρατόπεδα εξόντωσης —δηλαδή τα σκελετωμένα σώματα και τις στοίβες των πτωμάτων. Αντίθετα, η εικαστική απόδοση της μαρτυρίας γεννά στον μαθητή-θεατή αισθήματα συμπόνιας για τον πάσχοντα συνάνθρωπο και του καλλιεργεί την ευαισθητοποίηση μπροστά στην απανθρωπιά και τη βαρβαρότητα του πολέμου.
Το διδακτικό σενάριο επιλέχθηκε:
για να κατανοήσουν οι μαθητές τη σύνδεση της τέχνης με τη ζωή και τα βιώματα των ανθρώπων,
για να έρθουν σε επαφή με διαφορετικούς τρόπους αφήγησης των ιστορικών γεγονότων,
για να αναλογιστούν την ποικιλία με την οποία εκφράζονται τα συναισθήματα,
για να έρθουν σε επαφή με ερμηνευτικά εργαλεία των εικαστικών τεχνών.
Και κάτι τελευταίο: το μάθημα της αισθητικής αγωγής στο ελληνικό σχολείο είναι εμφανώς υποβαθμισμένο, και θα λέγαμε ότι είναι θύμα της «πρωτεύουσας ύλης» που θεωρούνται η Γλώσσα, οι Φυσικές Επιστήμες και τα Μαθηματικά. Το συγκεκριμένο σενάριο στοχεύει στην υπέρβαση αυτού του σχήματος, καταδεικνύοντας ότι η αισθητική και οι τέχνες δεν είναι πολυτέλεια των ευκατάστατων ανθρώπων αλλά ανάγκη εκπορευόμενη από τη ζωή χάριν της ζωής.
Σκοποθεσία
Βασική επιδίωξη είναι, με τη διδασκαλία του σεναρίου, οι μαθητές:
• να μάθουν τι συνέβη στους Εβραίους της Ευρώπης κατά τα έτη 1940-44,
• να κατανοήσουν τη βαναυσότητα και τη θηριωδία των όσων συνέβησαν,
• να κατανοήσουν την αξία του σεβασμού για την ανθρώπινη ύπαρξη, ανεξαρτήτως θρησκείας , φυλής και τάξης.
Δεξιότητες
Με την ολοκλήρωση της διδασκαλίας του σεναρίου επιδιώκεται οι μαθητές:
• να συσχετίζουν τους πίνακες με τα ιστορικά και κοινωνικά γεγονότα της εποχής,
• να διακρίνουν τη διαφορετική προσέγγιση και οπτική του κάθε δημιουργού,
• να αξιοποιήσουν τις γνώσεις τους ώστε να βρουν κι άλλους πίνακες που να αναφέρονται στο ολοκαύτωμα ή σε κάποιο άλλο ιστορικό γεγονός, π.χ. Ελληνο-ιταλικός πόλεμος.
Όσον αφορά στην αξιοποίηση των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και Επικοινωνίας:
• να αναπτύξουν δεξιότητες αποτελεσματικής αναζήτησης πληροφοριών,
• να ασκηθούν στις τεχνικές αξιολόγησης της πληροφορίας και νόμιμης διαχείρισής της (πνευματικά δικαιώματα),
• να εξασκηθούν στην παραγωγή βίντεο με τα μέσα που τους προσφέρονται.
Υλοποίηση
Οργάνωση Δραστηριότητας
Ο εκπαιδευτικός αναλαμβάνει ρόλο συντονιστικό και υποστηρικτικό. Ανακοινώνει το θέμα της εργασίας «Η τέχνη ως μαρτυρία» και δείχνει από τον προβολέα έναν-έναν τους πίνακες, χωρίς σχόλια ή επεξηγήσεις. Έτσι, κινεί το ενδιαφέρον των μαθητών για τη διερεύνηση του συγκεκριμένου θέματος και προσπαθεί με ερωτήσεις να ανακαλέσει προηγούμενη γνώση από το μάθημα της Ιστορίας. Τα στοιχεία που αναφέρουν οι μαθητές σημειώνονται στον πίνακα και γίνεται προσπάθεια να αποτυπωθούν σχηματικά οι ιδέες που εκφράζονται. Τα έργα τέχνης επιδέχονται πολλών ερμηνειών, οπότε όλες καταγράφονται.
Στη συνέχεια, οι μαθητές χωρίζονται σε ομάδες των τεσσάρων ατόμων για να παίξουν «το παιχνίδι της μαρτυρίας». Στόχος: η από κοινού διερεύνηση του Ολοκαυτώματος. Οι πίνακες που παρουσιάστηκαν πρέπει να αποκτήσουν νόημα για τους μαθητές. Σ’ αυτήν την κατεύθυνση βοηθά το παιχνίδι που σχεδιάστηκε κα περιέχει έξι μεγάλες κατηγορίες ταξινόμησης. Οι κατηγορίες είναι συγκεκριμένες και οι ονομασίες των κατηγοριών βοηθούν τους μαθητές να «ξεκλειδώσουν» το νόημα των απεικονίσεων (στην περίπτωσή μας μαρτυριών) ή να τους αποδώσουν νέο.
Απαραίτητη προϋπόθεση για την υλοποίηση του σχεδίου μαθήματος αποτελεί ο εξοπλισμός της σχολικής αίθουσας με φορητούς υπολογιστές ή η δυνατότητα χρήσης του εργαστηρίου πληροφορικής. Ελλείψει προβολέα, οι υπολογιστές μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την παρουσίαση του υλικού (πίνακες ζωγραφικής), γίνονται όμως περισσότερο απαραίτητοι στη συνέχεια, για την ταξινόμηση του υλικού. Οι έξι κατηγορίες φέρουν τους ακόλουθους
• Η ζωή σε κρησφύγετο
• Η ζωή σε στρατόπεδα συγκέντρωσης
• Η ζωή σε στρατόπεδα εξόντωσης
• Παιδιά
• Ναζί
• Kapo
Φυσικά, ως άσκηση για το τέλος, θα μπορούσε να μπει ο εμπλουτισμός των κατηγοριών με επιπλέον έργα ή η δημιουργία νέων κατηγοριών, ανάλογα με τα ενδιαφέροντα των μαθητών. Η συγκεκριμένη επιλογή έργων είχε ως στόχο να καλύψει μεγάλο εύρος των θεμάτων που κυριαρχούν στη ζωγραφική των θυμάτων και να δώσει το έναυσμα για περαιτέρω διερεύνηση. Για την καλύτερη εφαρμογή του σεναρίου, κατά την έναρξη της εργασίας των ομάδων, οι μαθητές θα πρέπει να πληροφορηθούν από τον εκπαιδευτικό τα εξής:
- Ένας πίνακας μπορεί να ταιριάζει σε παραπάνω από μία κατηγορίες.
- Υπάρχει μία σωστή ταξινόμηση.
- Η αξιολόγηση των ομάδων θα αφορά όχι μόνο στην επιτυχή ταξινόμηση, αλλά και στα επιχειρήματα που θα ακολουθήσουν την ταξινόμηση. Αυτά θα παρουσιαστούν γραπτώς, ενδεχομένως σε μία παρουσίαση (powerpoint ή με άλλον τρόπο).
- Εκτός από τον εκπαιδευτικό, όλες οι ομάδες θα συμμετέχουν στην αξιολόγηση μιας ομάδας.
Συνεπώς, το συγκεκριμένο σενάριο αξιοποιεί την ομάδα αλλά και την ολομέλεια, ώστε να δραστηριοποιηθούν όλοι οι μαθητές και οι μαθήτριες. Δίνει έμφαση στη σκέψη, τον προβληματισμό, το διάλογο και την επιχειρηματολογία. Επιπλέον, φέρνει τους μαθητές σε επαφή με έργα τέχνης, εμπλουτίζει τις καλλιτεχνικές τους εμπειρίες και καλλιεργεί την ενσυναίσθηση. Μέσω των πολλαπλών κατηγοριών ταξινόμησης οι μαθητές κατανοούν τις διαφορετικές αναγνώσεις που μπορεί να έχει ένα γεγονός. Υιοθετούν την οπτική γωνία των ηρώων μιας ιστορίας και ανάλογα με την κατηγορία τοποθετούν τον εαυτό τους σε άλλο ρόλο.
Μία δεύτερη δραστηριότητα, συμπληρωματική της πρώτης, είναι «το παιχνίδι του Ντόρα». Έμπνευση αποτέλεσε το δοκίμιο του Le Lionnais και τα έργα τέχνης που αναφέρει (πληροφορίες στην Αξιολόγηση). Το κείμενο περιγράφει πώς δύο έγκλειστοι σε ναζιστικό στρατόπεδο εργασίας χρησιμοποιούσαν την τέχνη για να ξεφεύγει η σκέψη τους από τη φρικτή πραγματικότητα που ζούσαν. Ένας άνδρας περιέγραφε πίνακες ζωγραφικής στον συγκρατούμενό του, κι εκείνος τους συνέθετε στο μυαλό του, ενώ δεν τους είχε δει. Πρόκειται για τη λεγόμενη «εγκεφαλική ζωγραφική». Το κείμενο δε γράφτηκε για έφηβους μαθητές, ωστόσο με τον κατάλληλο σχεδιασμό μπορεί να γίνει χρήσιμο και κατανοητό.
Στην αρχή ο εκπαιδευτικός δίνει στους μαθητές κάποιες πληροφορίες σχετικά με το συγγραφέα François Le Lionnais και τον εγκλεισμό του στο Ντόρα. Στη συνέχεια γίνεται ανάγνωση του κειμένου στην τάξη μέχρι τη σελίδα 4. Στη φράση «χωρίς να τους έχουν δει», γίνεται μια παύση. Προσωρινή. Θα επανέλθει ο εκπαιδευτικός και θα ολοκληρώσει το κείμενο, αφού οι μαθητές παίξουν «το παιχνίδι του Ντόρα» που δεν είναι τίποτα άλλο από ένα μικρό παιχνίδι ρόλων. Ο συγγραφέας, αρχίζει από τη σελίδα 4 και μετά να αναφέρεται σε μια πλειάδα γνωστών έργων ζωγραφικής που ο ίδιος περιέγραφε στον συγκρατούμενό του.
Ο εκπαιδευτικός, όμως, σταματώντας πριν την έναρξη της αφήγησης των έργων παραπέμπει τους μαθητές στο «παιχνίδι του Ντόρα». Τέσσερις πίνακες από το κείμενο έχουν επιλεχθεί για να δημιουργηθεί το παιχνίδι. Χωρίζονται σε ομάδες των δύο ή τεσσάρων ατόμων κι εναλλάξ παίρνει ο ένας τη θέση του αφηγητή ενός πίνακα και ο άλλος τη θέση του συνθέτη. Ο αφηγητής βλέπει για δύο λεπτά τον πίνακα που πρέπει να περιγράψει, ενώ στην άλλη ομάδα δίνεται συγκεκριμένος χρόνος για να ανασυνθέσει από τις περιγραφές τον πίνακα. Πηγαίνοντας στο «παιχνίδι Ντόρα» θα βρείτε περισσότερες οδηγίες.
Με την ολοκλήρωση της δραστηριότητας, ο εκπαιδευτικός ολοκληρώνει την ανάγνωση του κειμένου και δίνει χρόνο για αναστοχασμό. Συμπληρωματικά, μπορεί να ζητήσει από τους μαθητές να βρουν περισσότερες πληροφορίες για τους τέσσερις πίνακες που γνώρισαν μέσα από το παιχνίδι ή να συγκεντρώσουν τις εικόνες από τους υπόλοιπους πίνακες που αναφέρει το δοκίμιο.
Το παιχνίδι των μαρτυριών Το παιχνίδι του Ντόρα
Δείτε τους κανόνες του παιχνιδιού Δείτε τους κανόνες του παιχνιδιού
Αξιολόγηση
Οι δύο δραστηριότητες που έχουν σχεδιαστεί για την αξιολόγηση του σεναρίου στοχεύουν σε διαφορετικές κατευθύνσεις. Το πρώτο παιχνίδι, «το παιχνίδι της μαρτυρίας», έχει ως στόχο, μέσω ανακαλυπτικών τεχνικών, οι μαθητές να κατακτήσουν ιστορική γνώση, γνώση για τον κόσμο και το παρελθόν του. Με τη βοήθεια των θεματικών κατηγοριών του παιχνιδιού δίνεται ο βασικός άξονας πάνω στον οποίο θα οικοδομήσουν τη νέα γνώση γύρω από την τύχη των Εβραίων της Ευρώπης την περίοδο 1940-1945. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι συντονιστικός αλλά και καθοριστικός. Είναι εκείνος που οφείλει να υπογραμμίσει από την αρχή της διδασκαλίας ότι οι πίνακες αποτελούν μαρτυρίες, όμως ταυτόχρονα και καλλιτεχνικά δημιουργήματα.
Υπ' αυτήν την έννοια, έχει σημασία εάν οι μαθητές θα κατηγοριοποιήσουν σωστά τους πίνακες ως προς το περιεχόμενό τους, αλλά και αν θα μπορέσουν να παρουσιάσουν με πειστικότητα τα επιχειρήματά τους πίσω από κάθε κατηγοριοποίηση. Όλες οι ομάδες καλούνται να παρουσιάσουν ένα μικρό κείμενο επιχειρηματολογίας. Το κείμενο θα είναι γραπτό και θα παρουσιαστεί ενώπιον της τάξης. Κατά την αξιολόγηση, οι μαθητές ελέγχονται για τα κριτήρια της επιλογής τους, αλλά και για την ικανότητά τους να τα αναθεωρούν (δεύτερη γραφή). Ο εκπαιδευτικός, λοιπόν, αξιολογεί το επιχείρημα πίσω από κάθε ταξινόμηση. Επίσης, επειδή και η υπόλοιπη τάξη συμμετέχει στην αξιολόγηση των ομάδων, ο εκπαιδευτικός στην ατομική αξιολόγηση λαμβάνει υπ' όψιν του τη συμμετοχή, την επιχειρηματολογία και την ικανότητα επαναδιατύπωσης του κάθε μαθητή.Με την ολοκλήρωση του παιχνιδιού μπορούν να προστεθούν κι άλλες δραστηριότητες, όπως να ζητηθεί από τους μαθητές να ετοιμάσουν ένα βίντεο- μοντάζ από έργα ζωγραφικής και κείμενα ώστε να παρουσιάσουν ένα άλλο ιστορικό γεγονός μέσα από την τέχνη των εικαστικών π.χ. ελληνο-ιταλικός πόλεμος. Η παρουσίαση μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο παραγωγής πολυτροπικού λόγου και να ενθαρρύνει μαθητές με καλλιτεχνικές κλίσεις και δεξιότητες —που συνήθως δεν ιεραρχούνται ως σημαντικές από το εκπαιδευτικό μας σύστημα— να τις αναδείξουν και να ανταμειφθούν γι' αυτό.
Το δεύτερο παιχνίδι, «το παιχνίδι του Ντόρα», είναι μια προσπάθεια χρήσης παιχνιδιού ρόλων. Και μάλιστα ενός παιχνιδιού που συνέβη πραγματικά. Πρόκειται για ένα παιχνίδι μυεί τους μαθητές στην τέχνη της ζωγραφικής, ενώ παράλληλα αναδεικνύει την αίσθηση της ελευθερίας, της δημιουργικότητας και τελικά της αισιοδοξίας που αυτή προσφέρει.
Το παιχνίδι παίζεται με τη βοήθεια της τεχνολογίας, αλλά θα μπορούσε να γίνει και με παραδοσιακά μέσα, με χαρτόνια και μαρκαδόρους. Τέσσερις πίνακες, διαφορετικών περιόδων και ρευμάτων, επιλέχθηκαν από το δοκίμιο του Le Lionnais. Αφού διαχωρίστηκαν τα επιμέρους χαρακτηριστικά τους —ενδύματα, πρόσωπα, τοπία, ζώα-αντικείμενα που απεικονίζονταν σε αυτούς— ταξινομήθηκαν σε κατηγορίες διαθέσιμες για τους μαθητές. Σκοπός του παιχνιδιού είναι οι μαθητές να ανασυνθέσουν τους πίνακες όχι στο μυαλό τους αλλά στην οθόνη του υπολογιστή. Η προσθήκη περιορισμών στους κανόνες του παιχνιδιού π.χ. χρόνου ή λέξεων, στοχεύει στη δημιουργία διαβαθμισμένης δυσκολίας. Είναι στη διακριτική ευχέρεια του εκπαιδευτικού να επιλέξει με ποιους κανόνες θα παιχθεί το παιχνίδι.
Η αξιολόγηση θα πρέπει να λαμβάνει υπ' όψιν το βαθμό συμμετοχής των μαθητών στο παιχνίδι και την ενεργοποίησή τους για περαιτέρω έρευνα (αναζήτηση και παρουσίαση πληροφοριών για τους τέσσερις πίνακες αλλά και για τους υπόλοιπους που αναφέρει το δοκίμιο).
Βιβλιογραφία για τον εκπαιδευτικό
Σάλλα, Τιτίκα (2011). Σύγχρονες προσεγγίσεις στη διδακτική της τέχνης. Αθήνα: Νήσος
Σπίτι της Διάσκεψης του Βάνζεε -Τόπος μνήμης και εκπαίδευσης (2009). Η διάσκεψη της Βάνζεε και η γενοκτονία των Εβραίων της Ευρώπης / μτφρ. Energy Translations.
Gombrich, Ernst Hans (1994). Το χρονικό της τέχνης /μτφρ. Λίνα, Κάσδαγλη. Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης.
Hollingsworth, Μary (1989). Η τέχνη στην ιστορία του ανθρώπου /μτφρ. Δάφνη, Καψαμπέλη. Αθήνα: Αδάμ.
Honour, Hugh & John, Fleming (1998). Ιστορία της τέχνης /μτφρ. Ανδρέας, Παππάς. Αθήνα: Υποδομή
Ηλεκτρονικές πηγές
Εγκυκλοπαίδεια τέχνης http://www.artcyclopedia.com/
Μουσείο Μνήμης του Ολοκαυτώματος ( Η.Π.Α.) http://www.ushmm.org/learn/holocaust-encyclopedia
Εκπαιδευτικό υλικό από το Yad Vashem
http://www.yadvashem.org/yv/en/education/educational_materials/index.asp
http://www.yadvashem.org/yv/en/education/languages/greek/index.asp
Περιήγηση στην Τέχνη
http://www.pi-schools.gr/lessons/aesthetics/eikastika/afises/index.php?id=23&v=1
Γλωσσάρι
Γοτθική τέχνη Καλλιτεχνικό ρεύμα που παρουσιάστηκε τον 12ο αιώνα στη Γαλλία, αρχικά στην αρχιτεκτονική κι αργότερα στη γλυπτική και τη ζωγραφική. Σε διάστημα δύο και πλέον αιώνων κυριάρχησε στην Ευρώπη μέχρι την εποχή της Αναγέννησης. Τα θέματα της γοτθικής τέχνης ήταν όλα παρμένα από την Αγία Γραφή. Η ζωή του Χριστού, των Αποστόλων, των Αγίων και της Παναγίας ήταν οι βασικοί άξονες των έργων. Κυριότεροι ζωγράφοι, εκπρόσωποι του ρεύματος ήταν οι: Giotto, Fra Angelico and Pietro Lorenzetti.
Κάπο ή Capo ή Kapo Ένας φυλακισμένος του στρατοπέδου στον οποίο οι SS ανέθεταν το ρόλο του επικεφαλής σε ομάδες εργασίας. Είχε αρκετό φαγητό, ρούχα, ζούσε σε ξεχωριστούς στρατώνες. Συνήθως ήταν ποινικός κρατούμενος και ορισμένες φορές ήταν πολύ βίαιος με τους έγκλειστους που ήλεγχε. Υπήρξαν όμως πολλοί Kapo, κυρίως εκείνοι που ήσαν έγκλειστοι για πολιτικούς ή φυλετικούς λόγους, που προσπαθούσαν να βοηθήσουν τους κρατούμενους.
Ντόρα-Μίτελμπαου στρατόπεδο Δημιουργήθηκε το 1943 στην κεντρική Γερμανία, κοντά στην οροσειρά Harz. Οι κρατούμενοί του χρησιμοποιούνταν ως εργατικό δυναμικό με καταναγκαστική εργασία, κυρίως σε εργοστάσια πολεμικού εξοπλισμού, αλλά και σε υπόγειες κατασκευές (τούνελ και αποθήκες πυραύλων). Επειδή οι συμμαχικές δυνάμεις βομβάρδιζαν τα εργοστάσια πολεμικού υλικού των Γερμανών, εκείνοι ξεκίνησαν την κατασκευή υπόγειων, αξιοποιώντας τα βουνά της Θουριγγίας. Χιλιάδες κρατούμενοι (ο αριθμός τους υπολογίζεται σε 60.000) πέθαναν από τις κακουχίες, τα βασανιστήρια, την έλλειψη τροφής και την σχεδόν ολοσχερή έλλειψη υγιεινής που επέβαλαν οι δυνάμεις των SS.
Πρώιμη Αναγέννηση στις Κάτω Χώρες Η φλαμανδική και η ολλανδική ζωγραφική του 14ο αιώνα, ασχολήθηκε τόσο με κοσμικά όσο και με θρησκευτικά θέματα. Φημίζεται για τις ελαιογραφίες και τα φωτεινά της χρώματα. Οι Ολλανδοί προσπάθησαν με την ακριβή παρατήρηση όλων των πραγμάτων να αποτυπώσουν τον κόσμο με την παραμικρή λεπτομέρεια. Ζωγράφιζαν αυτό ακριβώς που έβλεπαν με φωτογραφική ακρίβεια αλλά και συμβολισμούς. Η προσέγγιση αυτή, η προσκολλημένη στην παρατήρηση και την εμπειρία, έκανε τους καλλιτέχνες να παρατηρήσουν ότι το περίγραμμα των αντικειμένων διαφέρει ανάλογα με την απόσταση. Όσο πιο μακρινή η απόσταση, τόσο πιο ξεθωριασμένα τα όρια. Εκπρόσωποι του ρεύματος είναι οι: Robert Campin, Jan van Eyk, Ηubert van Eyk, Hieronymus Bosch και ο Dieric Bouts.
Στρατόπεδα εξόντωσης πρόκειται για ναζιστικά στρατόπεδα θανάτου με σκοπό την εξόντωση των Εβραίων της Ευρώπης. Η κύρια μέθοδος εξόντωσης ήταν οι θάλαμοι αερίων. Παράλληλα, πολλοί άνθρωποι εξοντώθηκαν μέσω εκτελέσεων, ασθενειών, ασιτίας, πορειών θανάτου ή εξαντλητικής εργασίας. Οι κατηγορίες κρατουμένων περιελάμβαναν, εκτός από Εβραίους, πολιτικούς κρατούμενους, αιχμαλώτους πολέμου, τσιγγάνους, ομοφυλόφιλους και γενικώς όσους θεωρούνταν αντίπαλοι του ναζιστικού καθεστώτος. Τα πιο γνωστά στρατόπεδα εξόντωσης της εποχής ήταν: Άουσβιτς ΙΙ, Μπέλζεκ, Κέλμνο, Μαϊντάνεκ, Σομπίμπορ, Τρεμπλίνκα.
Μπαρόκ (Ισπανία) Η τέχνη του μπαρόκ ξεκίνησε στη Ρώμη στις αρχές του 1600, αλλά σύντομα εξαπλώθηκε στην Ευρώπη κι έλαβε πολλές μορφές. Χαρακτηρίζεται από ροπή στον σκληρό ρεαλισμό, σχεδόν νατουραλισμό, δραματικότητα και ένταση. Η επιτυχία του Μπαρόκ οφείλεται και στην υιοθέτησή του από την Καθολική εκκλησία, η οποία χρησιμοποίησε την τεχνοτροπία και το δραματικό του ύφος για την αναπαράσταση πολλών θρησκευτικών θεμάτων. Επιπλέον, η αριστοκρατία της εποχής και η βασιλική εξουσία εκφράστηκε από το επιβλητικό ύφος του μπαρόκ και έχτισε ανάλογα κτήρια ή παλάτια που ενίσχυαν το κύρος της. Στην Ισπανία έζησε και δημιούργησε ένας από τους σημαντικότερους ζωγράφους του μπαρόκ ο Βελάσκεθ. Αψηφώντας τις συμβάσεις της εποχής, αν κι είχε στενή σχέση με την Ισπανική Αυλή και το Βατικανό, δημιουργεί έργα πρωτοποριακά, με πολυχρωμία κι εκπλήξεις. Η επίδρασή του έφτασε ως τους ιμπρεσιονιστές του 19ου αιώνα. Άλλη μεγάλη προσωπικότητα του μπαρόκ είναι ο El Greco. Στα έργα του είναι έντονη η μυστικοπάθεια δεμένη όμως με την ασκητική παράδοση του καθολικισμού.
Ρομαντισμός Ακολούθησε ιστορικά την περίοδο του διαφωτισμού. Παρουσιάστηκε στις αρχές του 19ου αιώνα και αντιτάχθηκε στην αριστοκρατία της εποχής. Κύριο χαρακτηριστικό του αποτελεί η έμφαση στην πρόκληση ισχυρής συγκίνησης καθώς και η μεγαλύτερη ελευθερία στη φόρμα, σε σχέση με τις περισσότερο κλασικές αντιλήψεις. Στον ρομαντισμό, κυριαρχεί το συναίσθημα έναντι της λογικής. Το χρώμα είναι πλούσιο, το περίγραμμα αδυνατίζει, η σύνθεση γεμίζει κίνηση και ενέργεια και οι πινελιές είναι ελεύθερες. Οι έντονες και αντιθετικές κινήσεις, οι δραματικές φωτοσκιάσεις, είναι από τα κυριότερα χαρακτηριστικά της τέχνης αυτής και θυμίζουν σε μεγάλο βαθμό την τέχνη του μπαρόκ. Χαρακτηριστικό είναι το έργο των: Γκόγια (Ισπανία), Τέρνερ (Αγγλία), Ζερικώ και Ντελακρουά (Γαλλία).
