Η πείνα

Ο σκληρός χειμώνας
Ο Πέτρος δεν είχε δει ποτέ του χιόνι. Μια φορά, που ξεφύλλιζε τη Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια είδε μια φωτογραφία της Αθήνας χιονισμένη που έγραφε από κάτω «Σπάνια φωτογραφία των Αθηνών». Τώρα, μόλις είχε μπει ο Νοέμβρης και χιόνιζε. Στο σπίτι είχε πολύ κρύο κι ούτε κουβέντα βέβαια ν' ανάψουνε τη σόμπα. Μονάχα στην κουζίνα άναβε μια φωτιά η μαμά, για να μαγειρέψει. Στούπωνε πριονίδι μέσα σ' ένα στρογγυλό τενεκέ, έχωνε στη μέση τον ξύλινο πλάστη, που άνοιγε φύλλο για τυρόπιτα πριν τον πόλεμο, ύστερα τραβούσε τον πλάστη και στην τρύπα που έμενε στη μέση έβαζε κομμάτια εφημερίδες, που τις έστριβε πρώρα, και τα άναβε. Μετά, φυσούσε από πάνω, μια με το στόμα, μια μ' ένα χαρτόνι ώσπου ν' ανάψει γερά το πριονίδι. Γι' αυτό όλη μέρα η μαμά μύριζε καπνιά και πριονίδι.

Ζέη, Άλκη (2011). Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου.
Αθήνα: Μεταίχμιο, 113-114.

Πεινώ
Κατοχή. Στις γωνιές των δρόμων οι ντενεκέδες με τα σκουπίδια περιμένουν όχι το αυτοκίνητο ή μάλλον το κάρο να τους αδειάσει. Περιμένουν τους πεινασμένους ανθρώπους να ψάξουν μέσα να βρουν κάτι φαγώσιμο: λεμονόκουπα, φύλλα κρεμμυδιού...
[...]
Τα μπακάλικα άδεια. Το μόνο που βρίσκαμε ήταν μουστάρδα. Ο κυρ Βαγγέλης –ο παντοπώλης μα–, διερωτάται πώς αγοράζουμε όλο μουστάρδα... Μια μέρα του έλυσα την απορία αυτή: «Σπουδαίο φαγητό» του λέω...
Η λέξη «πεινώ» αντηχούσε συνεχώς στ' αυτιά μας. Παιδιά γύριζαν σκελετωμένα, ωχρά, σύρριζα στο πεζοδρόμιο και φώναζαν «πεινώ» για να τ' ακούσουν οι ένοικοι των ισογείων σπιτιών να συγκινηθούν και να τους δώσουν κάτι, αν είχαν.
[...]
Κάποτε μας έδιναν με δελτίο λίγο ψωμί οι φούρνοι. Ήταν από σκουπόσπορο. Αν το κρατούσες στα χέρια να πας στο σπίτι, κάποιος σου τ' αρπούσε χωρίς ντροπή...

Mελέκου, Έρη στο: Κώστας Χατζηπατέρας & Μαρία Φαφαλιού (1993), Μαρτυρίες 40-44, β' έκδοση. Αθήνα: Κέδρος, 3
Πηγή: http://users.sch.gr

Όμως, υπάρχει και η άλλη πλευρά. Στο ημερολόγιο ενός δεκαπεντάχρονου κοριτσιού στα χρόνια της Κατοχής καταγράφονται και χιουμοριστικοί διάλογοι, που δείχνουν ότι οι άνθρωποι αντιμετώπιζαν την πείνα με θάρρος και επινοητικότητα. Περί σκουληκομακαρανόδας ο λόγος...

15 Ιουνίου 1941
Περί σκουληκομακαρονάδας.....
Συφορά! Σκουλήκιασαν τα μακαρόνια μας. Εμ βέβαια, με τέτοια ζέστη και τόσο πολλά, επόμενο ήταν. Προμήθειες, προμήθειες, μας φώναζε ο Frére André που είχε προβλέψει την κατοχή και μας έβαλε και ψωνίσαμε δέκα οκάδες! Και ναι μεν πρόβλεψε την κατοχή, όχι όμως και τα σκουλήκια. Και τώρα τι γίνεται; Στο οικογενειακό συμβούλιο πλήρης διαφωνία. Η μαμά, που ακόμα ξερνοβολάει, πήγε να τα πετάξει με το πρώτο, αλλά η θείτσα τα στύλωσε κι είπε, όχι, θα τα βγάλω ν' αεριστούνε και βλέπουμε. Τα 'βγαλε και τι να δούμε! Τα μισά σκουλήκια κάνουν βόλτα στο λιακωτό και τ' άλλα μισά μένουν εντός και τραγανίζουν τα μακαρόνια μας. Αηδία!

Μετά, που κοιμήθηκε η μαμά, η θεία μου είχε τη φαεινή ιδέα να γράψουμε στο νουνό, καθότι γιατρός, να μας δώσει τη συμβουλή του. Τι συμβουλή να μας δώσει, βρε θεια, τέλος πάντων, ήταν που ήταν κατασκασμένη η κακομοίρα, είπα να μην τη σκάσω περισσότερο, έκατσα και του έγραψα. Μα έτσι που κατάντησε το ταχυδρομείο, ούτε γαϊδουράκι, συν η λογοκρισία, πότε θα πάει το γράμμα και πότε θα φτάσει η απάντηση; Πολύ φοβάμαι πως, εν τω μεταξύ, δεν θα 'χει μείνει ούτε ίχνος απ' τα μακαρόνια μας.
Πλάκες! Γράμμα του νουνού περί σκουληκιασμένων μακαρονίων. Απάντηση στο δικό μου, το προ μηνός, μα τι απάντηση, θεότρελη σαν τον ίδιο, σε στυλ καλαμπουροτηλεγραφήματος.

«Μακαρόνια φαγωθώσιν ασυζητητί, στοπ. Κίνδυνος υγείας ουδείς, στοπ. Καλή χώνεψη, στοπ. Ει δυνατόν αποστείλατε ολίγους σκώληκας, στοπ. Νουνός». [...]
Λοιπόν... ύποπτα μακαρόνια φαγωθώσιν, στοπ. Αηδίες και λιγούρες στοπ. Αύριο σκουληκομακαρονάδα.

15 Ιουλίου 1941
Ακόμα γλείφουμαι. Τι όνειρο ήταν αυτό! Απίστευτο κι όμως ήταν η ωραιότερη μακαρονάδα της ζωής μου. Τώρα, τι έκανε η θείτσα, τι σκάρωσε, τι συνταγή χρησιμοποίησε άγνωστο. Μας έδιωξε απ' την κουζίνα κατά τη διάρκεια της επιχειρήσεως. Τα ξάφρισε τα σκουλήκια ή τα φάγαμε; Άγνωστο! Με μπόλικη φρουαμέλατης γιαγιάς ανάμεσα και μπόλικη κανελίτσα από πάνου, όνειρο η σκουληκομακαρονάδα μας.

Περίμενα μετά κανά κόψιμο, κανάτσερλίδιο, τίποτα. Ούτε η εντεροκολίτιδα της μαμάς διαμαρτυρήθηκε. Μπράβο, νουνέ. Δεν ξέρω αν είναι επιπόλαιος, όπως λένε μερικοί, μα όσο για γιατρός είναι πρώτης (και καλαμπουριτζής επίσης). Μα έννοια του... μια και πάει στην Αθήνα ο Κυρ Γιάννης, του το ανταπόδωσα και 'γω το καλαμπούρι του.
«Αδυνατώ αποστείλω σκώληκες καθότι εφαγώθησαν άπαντες, στοπ. Πράγματι κίνδυνος εκ σκωλήκων ουδείς, στοπ. Κίνδυνος εκ Ναζίδων όμως; Αναμένω απάντησιν στοπ».[...]

Μανωλάκου, Μαρία (1985). Από το ημερολόγιο ενός παιδιού της Κατοχής.
Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της ΕΣΤΙΑΣ, 52-53, 78, 79

Διαβάστε ακόμη:

Ένα άρθρο για τα πολεμικά εδέσματα.

Εορταστικό τραπέζι στην Κατοχή... Τι έτρωγαν οι Έλληνες στην περίοδο της Γερμανικής Κατοχής, Νίκος Ιωάννου.

Πηγή: 24 γράμματα

Ένα Φύλλο Eργασίας για την πείνα στην Κατοχή.

Κατοχή-Ο λιμός. Δημήτρης Βλάχος, Σύμβουλος Φιλολόγων Ροδόπης.

Κι άλλα αποσπάσματα για την πείνα:

Η πείνα , http://www.ime.gr

Η επισιτιστική κρίση στην Αθήνα

«Η Αθήνα της Κατοχής», Καθημερινή

Η μεγάλη θνησιμότητα στην Αθήνα λόγω της πείνας

Οικονομικές συμπεριφορές στην Αθήνα της Κατοχής, Ευγενία Μπουρνόβα

Άρθρο της Ελευθεροτυπίας για ιστορική μελέτη που αναζητά τα αίτια της πείνας.

Πείνα και βρετανικός αποκλεισμός