Levi, Primo (1997). Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος/μτφρ. Χαρά Σαρλικιώτη. Αθήνα: Άγρα.

Περίληψη

Στις 22 Φεβρουαρίου 1944, 650 άνθρωποι στάλθηκαν στο Άουσβιτς στοιβαγμένοι σε δώδεκα τρένα για εμπορεύματα. Μόνο ο Πρίμο Λέβι και δύο άλλοι επέζησαν, έπειτα από παραμονή ενός έτους, πριν την απελευθέρωσή τους από τον ρωσικό στρατό τον Ιανουάριο του 1945.
Στο στρατόπεδο ο Λέβι παρατηρεί τα πάντα, θα θυμηθεί τα πάντα, θα αφηγηθεί τα πάντα: το στρίμωγμα στους κοιτώνες· τους συντρόφους που ανακάλυπταν το πρωί νεκρούς από την πείνα και το κρύο· τους εξευτελισμούς και την καθημερινή εργασία, κάτω απ' τα χτυπήματα των «Κάπος» τις περιοδικές «επιλογές» όπου ξεχώριζαν τους αρρώστους από τους υγιείς για να τους στείλουν στο θάνατο· τους απαγχονισμούς για παραδειγματισμό· τα τρένα γεμάτα Εβραίους και τσιγγάνους, που οδηγούνταν με την άφιξή τους στα κρεματόρια...
Κι όμως, στην αφήγηση αυτή κυριαρχεί η πλέον εντυπωσιακή αξιοπρέπεια· καμία εκδήλωση μίσους, καμία υπερβολή, καμία εκμετάλλευση των προσωπικών ταλαιπωριών, αλλά ένας ηθικός προβληματισμός πάνω στον πόνο, εξυψωμένος από ένα όραμα ζωής.
Το Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος, γραμμένο το 1947, θεωρείται ένα από τα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας με θέμα τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και μία από τις πλέον συγκλονιστικές μαρτυρίες των καιρών μας. Στην Ιταλία από τη δεκαετία του '60 διδάσκεται στα σχολεία.
Η έκδοση περιλαμβάνει παράρτημα με συνέντευξη του Πρίμο Λέβι στον Philip Roth (La Stampa, 26, 27 Νοεμβρίου 1986), ένα κείμενο του Πρίμο Λέβι, «Η μαύρη τρύπα του Άουσβιτς: πολεμική στους Γερμανούς ιστορικούς», ένα κείμενο του Claudio Magris, «Έπος και μυθιστόρημα στον Πρίμο Λέβι», αναλυτική εργοβιογραφία.

 Κρίσεις
«Με το ηθικό σθένος και την διανοητική ισορροπία ενός Τιτάνα του 20ού αιώνα, αυτός ο μικρόσωμος, επιμελής, αθόρυβος χημικός ανέλαβε σταθερά να υπενθυμίζει τη γερμανική κόλαση στη γη, να τη σκεφτεί συστηματικά και να προβληματιστεί και μετά να την αποδώσει σε μια κατανοητή, διαυγή και σεμνή πρόζα» (Philip Roth)

«Μέσα από τη λάσπη, τα χτυπήματα αντιμετωπίζονται χωρίς οργή, μέσα από αυτή τη μοναδική ταπείνωση ο Λέβι δημιούργησε ένα ασύγκριτο έργο τέχνης»
(Paul Bailey).

«Ένας από τους καλύτερους Ιταλούς συγγραφείς... Ένας από τους λίγους που επέζησαν από το Ολοκαύτωμα και μιλάει για τις εμπειρίες του με ήπια φωνή»
(The Guardian)

Κριτικές
Λάμπρος Σκουζάκης, Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος, «Πανδοχείο», 10.7.2014

Νίκος Δαββέτας, Η κληρονομιά των στρατοπέδων συγκέντρωσης, Η Καθημερινή, 4.7.2009

Levi, Primo (2000). Αυτοί που βούλιαξαν και αυτοί που σώθηκαν/ μτφρ. Χαρά Σαρλικιώτη. Αθήνα: Άγρα.

Περίληψη

Ο Πρίμο Λέβι (1919-1987) δεν εξετάζει την εμπειρία του στα ναζιστικά στρατόπεδα ως ένα ατύχημα της ιστορίας αλλά ως παραδειγματικό γεγονός που επιτρέπει να αντιληφθούμε μέχρι πού μπορεί να φτάσει ο άνθρωπος στο ρόλο του θύτη ή του θύματος.
Ποιες είναι οι δομές της ιεραρχίας ενός απολυταρχικού συστήματος και ποιες οι τεχνικές εκμηδένισης της προσωπικότητας του ανθρώπου; Ποιες υπάρξεις κατοικούν στην «γκρίζα ζώνη» της συνεργασίας; Πώς κατασκευάζεται ένα τέρας; Ήταν δυνατό να κατανοήσει κανείς από τα μέσα τη λογική της μηχανής εξόντωσης; Ήταν δυνατή η εξέγερση; Και ακόμη: πώς λειτουργεί η μνήμη μιας ακραίας εμπειρίας; Ο Πρίμο Λέβι δεν περιορίζεται στο να περιγράψει τις πλευρές εκείνες των στρατοπέδων συγκέντρωσης που παρέμειναν σκοτεινές μέχρι σήμερα, αλλά κάνει έναν απολογισμό για να αγωνιστεί ενάντια στην εξοικείωση και την αποδοχή του εξευτελισμού της ανθρώπινης ιδιότητας.
Ο συγγραφέας δίνει τις απαντήσεις του σε τούτο το τελευταίο βιβλίο του για τα ναζιστικά στρατόπεδα, που λίγο πριν από τον θάνατό του κλείνει την τριλογία που άρχισε με το Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος (1946/εκδ. Άγρα, 1997) και την Εκεχειρία (1963).

Κρίσεις
«Το Αυτοί που βούλιαξαν και αυτοί που σώθηκαν είναι μια έκρηξη και μάλιστα ηφαιστειακή, επειδή ακριβώς είναι απρόσμενη... Βαθμιαία, συσσωρευτικά, από τη μια υπόκωφη βοή στην άλλη, οδηγεί στην αποκάλυψη, στην έκθεση −μπορεί κανείς να παρακολουθήσει το καψάλισμα που συνοδεύει την τήξη».
New Republic

Κριτικές
Ποθητή Χαντζαρούλα, Αυτό που συνέβη μπορεί να ξανασυμβεί, www.chronosmag.eu, τχ. 9, Ιανουάριος 2014

Σπύρος Γιανναράς, Ερωτήματα ενώπιον του Κακού, "Η Καθημερινή", 5.3.2011

Λίγα λόγια για τον συγγραφέα

Ο Πρίμο Λέβι (1919-1987) γεννήθηκε στο Τορίνο. Οι γονείς του ήταν Εβραίοι από το Πιεμόντε, τα ήθη και τα έθιμα των οποίων θα περιγράψει στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου του Το περιοδικό σύστημα. Στο Λύκειο ήταν ένας συνεσταλμένος και επιμελής μαθητής που ενδιαφέρεται περισσότερο για τη χημεία και τη βιολογία και λιγότερο για την ιστορία και τα ιταλικά. Το 1937 γράφεται στο Χημικό Τμήμα του Πανεπιστημίου του Τορίνο απ' όπου αποφοιτά τον Ιούλιο του 1941 με άριστα και έπαινο. Βρίσκει μια ημιπαράνομη δουλειά σε ένα ορυχείο αμιάντου κοντά στο Λάντζο. Δεν είναι γραμμένος στις καταστάσεις προσωπικού αλλά δουλεύει στο χημικό εργαστήριο του εργοστασίου. Το 1942 βρίσκει καλύτερη δουλειά στο Μιλάνο σε μια ελβετική φαρμακοβιομηχανία. Πολιτικοποιείται και γίνεται μέλος του παράνομου Partito d' azione (Κόμμα Δράσης).
Τον Δεκέμβριο του 1943 που αγωνίζεται ως μέλος μιας ομάδας παρτιζάνων συλλαμβάνεται και οδηγείται στο στρατόπεδο του Κάρπι Φάσσολι. Το Φεβρουάριο του 1944 ο Λέβι μαζί με άλλους κρατουμένους μεταφέρεται στο Άουσβιτς. Σε όλη τη διάρκεια της παραμονής του εκεί, ο Λέβι κατόρθωσε να μην αρρωστήσει. Τον Γενάρη όμως του 1945 προσβάλλεται από οστρακιά όταν οι Γερμανοί, λόγω της προέλασης των ρωσικών στρατευμάτων, αποφασίζουν την εκκένωση του Λάγκερ. Μένει για λίγους μήνες στην Κατοβίτσε και τον Ιούνιο θ' αρχίσει το μακρύ ταξίδι της επιστροφής, αυτό που περιγράφεται στην Ανακωχή και τον Οκτώβριο φτάνει τελικά στο Τορίνο. Το 1946 πιάνει δουλειά σ' ένα εργοστάσιο χρωμάτων. Η βασανιστική ανάμνηση των στρατοπέδων τον ωθεί να γράψει πυρετωδώς το Εαν αυτό είναι ο άνθρωπος (Se questo e un uomo). Το 1947 το προτείνει στον Einaudi που το απορρίπτει και εκδίδεται τελικά από τις εκδόσεις Da Silva. Το 1962 γράφει το έργο Η ανακωχή το ημερολόγιο της επιστροφής του.
Το 1987 ο Πρίμο Λέβι αυτοκτονεί στο σπίτι του στο Τορίνο.